Türkiye Sivil Toplum Gelişim Endeksi: Sonuçlar ve Öneriler-3

STK’ların %64’ü faaliyet raporlarını kamuoyuyla paylaşırken, finansal rapor paylaşma oranı %47’ye düşüyor. Bağış almayan STK'ları (%22) dışarıda bırakırsak, bağış alan STK'ların %55'i bağışçıları SMS, e-posta gibi araçlarla bilgilendiriyor. STK’ların şeffaflık endeks skoru ortama olarak 56.6 olarak puanlanıyor.

YADA Vakfı tarafından yürütülen Türkiye Sivil Toplum Gelişim Endeksi araştırması sonucu ortaya çıkan gelişim endeksi, halihazırda Türkiye ve sivil topluma yönelik üretilen verilerden birkaç yöntemsel ve yaklaşımsal farkla ayrışıyor.  Bu doğrultuda araştırma, Türkiye’de sivil toplumun gelişimini, sivil toplum kuruluşlarının tecrübelerinden hareketle anlayacak şekilde, Türkiye temsili bir örneklemle yapılan saha çalışmalarıyla açıklıyor. Rapor hem sivil toplum kuruluşlarıyla hem de yurttaşlarla yapılan kapsamlı bir anket çalışmasıyla elde edilen doğrudan Türkiye temsili verileri içeriyor.  

“Türkiye Sivil Toplum Gelişim Endeksi” yazı dizisinin bu üçüncü yazısında ortaya çıkan endekslerden; “Şeffaflık” ile “İletişim Araçları Kullanımı” alt endekslerinin sonuçları ve bu sonuçlara yönelik önerileri ele alacağım.

“Türkiye’de STK’ların %33’ü öz denetim mekanizmasına sahip.”

Şeffaflık Sonuçlar: Şeffaflık ve hesap verilebilirlik, organizasyonların yapısına göre çeşitli göstergelere sahip olabilir. İç ve dış denetim mekanizmalarına sahip olmak, faaliyet ve finansal raporları kamuoyuyla paylaşmak bu göstergeler arasında en yaygın olanları. Türkiye’deki STK’ları öz denetim mekanizması açısından incelediğimizde, yalnızca %33’ünün öz denetim mekanizmasına sahip olduğunu görüyoruz. Kamuoyuyla bilgi paylaşımına baktığımızda, STK’ların %64’ü faaliyet raporlarını kamuoyuyla paylaşırken, finansal rapor paylaşma oranı %47’ye düşüyor. Bağış almayan STK’ları (%22) dışarıda bırakırsak, bağış alan STK’ların %55’i bağışçıları SMS, e-posta gibi araçlarla bilgilendiriyor. STK’ların şeffaflık endeks skoru ortama olarak 56.6 olarak puanlanıyor.

Şeffaflık Öneriler: Şeffaflık endeksi sonuçlarına göre, STK’ların iç denetim mekanizmalarını daha etkin hale getirmesine ve şeffaflık standartlarına daha sıkı bir şekilde uymalarına ihtiyaç olduğu söylenebilir. Buna göre, iç denetim süreçleri daha şeffaf ve anlaşılır bir hale getirilmeli. Bununla birlikte, STK’lar, faaliyet ve finansal raporlarını da düzenli olarak yayınlayarak kamuoyuyla şeffaf bir iletişim kurmalı. Raporlar, kurumsal web siteleri, sosyal medya ve diğer erişilebilir platformlar aracılığıyla hedef gruplarına rahatlıkla ulaştırılabilir.

Bağışçıları bilgilendirme konusunun da daha sistematik ve standart olunması gerekiyor. Bunun için STK’lar, teknolojik araçlar kullanılarak, bağışçılara ve kamuoyuna daha hızlı ve etkili bir şekilde bilgi paylaşımını sağlayacak inovatif yöntemler geliştirilebilir. SMS, e-posta gibi araçlar daha etkin bir şekilde kullanılabilir.

Kamu idaresi de STK’ların şeffaflık endeksini değerlendirebilir ve bu değerlendirmeleri açık bir şekilde paylaşarak daha yüksek şeffaflığı teşvik edebilir. Ayrıca, STK’lara kaynak sağlayan kuruluşlar, eğitim programları ve kaynaklar aracılığıyla STK’ları iç denetim konusunda güçlendirecek projelere finansal destek sunabilir.

“Türkiye’de STK’ların %55,2’si yalnızca 1 iletişim kanalı kullanıyor.”

İletişim Araçları Kullanımı Sonuçlar: STK’ların iletişim stratejilerinde dijital medyanın önemli bir yeri var. STK’lar en çok sosyal medya aracılığıyla hedef kitlelerine ulaşıyor. Bunu %23,3 ile görsel medya ve TV programları, %21,8 ile yazılı basın (gazeteler, dergiler) takip ediyor. Bu durum, STK’ların iletişim kanallarının çeşitliliğinin oldukça sınırlı olduğunu gösteriyor. STK’ların %5,8’i hiçbir iletişim kanalına sahip değilken, %55,2’si yalnızca 1 iletişim kanalı kullanıyor. İki ila beş kanal kullananların oranı %32 iken, altı ve daha fazla iletişim kanalı kullananların oranı %7. Sosyal medya platformlarının kullanımına bakıldığında, en aktif kullanılan platformlar Facebook (%41,8) ve Instagram (%34,7). En az kullanılan platform ise LinkedIn: STK’ların %82,2’sinin LinkedIn hesabı yok. STK’ların medya araçları kullanımı ortalama 40,6 puan alıyor. Medyan skoru 36,0 olarak belirlenirken, bu değer Türkiye’deki STK’ların iletişim ve medya araçları kullanımındaki kapasite sınırlılığını gösteriyor.

İletişim Araçları Kullanımı Öneriler: STK’ların iletişim araçları kullanımı ve araç çeşitliliğinin bu kadar kısıtlı olması yalnızca STK’ların çabalarının yetersizliğiyle açıklanamaz. İletişim ve görünürlük, STK’lar için hem mesele savunuculuğunda hem de bağışlar yoluyla kaynak edinmede çok önemli. Çoğu STK bunun farkında ancak kısıtlı insan kaynağı ve finansal kaynaklarla çalışan STK’lar iletişim konusuna yeterince kaynak ayıramıyor. Sivil toplum kısıtlı kaynaklarıyla ürettiği değerli bilgiyi ya da savunuculukla ilgili adımlarını yaygınlaştırmaya çalışıyor. Bu konuda kamu idaresinin desteği kritik önem arz ediyor. TRT ve Basın İlan Kurumu bu anlamda sivil toplumun etkisini artıracak iki önemli kaynak olarak karşımıza çıkıyor. Burada yine şeffaf, erişilebilir bir şekilde bu kurumlara yönelik sivil toplum erişiminin teşvikini içeren bir mevzuat geliştirilmesi önemli ve aciliyetli. Bununla birlikte, kamu spotları gibi kaynaklar başta olmak üzere devlet elindeki tüm yaygınlaştırma kaynaklarının da sivil toplum tarafından kullanılmasının teşvik edilmesine ihtiyaç var. Bu süreçlerin de yine şeffaf ve erişilebilir olması elzem.

STK’ların çoğunluğunun dijital medya kullanmasının da tek başına bir sivil toplum sorunu olduğunu söyleyemeyiz. Yine bu noktada, medyanın bağımsızlığı ve tarafsızlığının da sağlanarak, STK’ların adil ve eşit bir şekilde kitlesel medya araçlarında görünürlüğünün artması mümkün olabilir. Öte yandan, STK’lar da LinkedIn gibi profesyonel ağlarda hesap açarak, iş dünyası ve profesyonellerle etkileşim kurabilirler. İş dünyası odaklı içeriklerle bu platformlarda varlık göstererek, potansiyel destekçiler ve iş birlikleri için olanaklar yaratabilirler. STK’lar ayrıca medya ile daha sıkı ilişkiler kurarak haber değeri taşıyan içeriklerle basında daha fazla yer almaya çalışabilir.