Her Yerde Sanat Derneği: ‘Amacımız Çocukların İyilik Hallerini Kamusal Alanda Çoğaltmak’

Her Yerde Sanat Derneği&Sirkhane 2012 yılından beri Mardin’de çalışmalarını sürdüren, odağına da sadece yerel ve Suriyeli çocukları alan bir oluşum. Derneğin çalışmalarını ve çocuk meclisini Psikososyal Destek Saha Uzmanı Hayrettin Özen ile konuştuk.

Sirkhane Nedir? Ne zaman, nasıl bir ihtiyaçla kuruldu?

Her Yerde Sanat Derneği & Sirkhane 2012 Eylül ayında Mardin’de, ilçelerinde yaşayan çocuk ve gençlerin üstün yararı için sosyal, kültürel ve sanatsal projeler yürütmek amacıyla kuruldu. Her Yerde Sanat Derneği & Sirkhane Mardin ve ilçelerinde yaşayan yerel ve Suriyeli çocukların refah içinde büyümeleri için sanatı bir araç olarak kullanmaktadır. 2012 yılından bu yana komşu iller ve Mardin’in tüm ilçelerinde 300.000’in üzerinde çocuk sosyal sirk etkinlikleriyle tanıştı ve birçok çocuğun hayatında olumlu değişimler gözlemlendi.  

Her yerde Sanat Derneği’nin çalışma alanlarından biri de çocukların demokratik sesini duyurabilecekleri meclis uygulamaları. 2022 yılında hem yerelde meclis mekanizmasını uygulamak adına kolaylaştırıcı rol üstlenmek hem de Mardin’de meclisi hayata geçirirken yaşanan süreçlerin, denenen yöntemlerin, iyi giden ya da geliştirilmesi gereken noktaların farklı bileşenler tarafından paylaşılmasını, bunların bir araya getirilerek ortak bir dokümanda toplanmasını sağlamaktır. Bunun yanında Her Yerde Sanat Derneği çocuklarla çalışan ve odağına çocukları almış bir dernek olarak yönetimde ve alınan kararlarda çocukların ihtiyaçlarını da sürece dahil etmeyi ilke edinmiştir. Demokratik yönetim eksenini hayata geçirmek için yöntem, araç, mekanizma ve süreç tasarlama; bunları dokümante etme, paylaşma ve yaygınlaştırmak da başka diğer bir amacıdır. 

Her Yerde Sanat Derneği-Sirkhane Çocuk Meclisi’nin amacı; din, dil, etnik kimlik, kültür, sınıf, eğitim ve düşünce farkı gözetmeksizin çocukları temsil etmek ve katılım süreçlerine etki ederek demokratik seslerini duyurmaktır.

Ayrıca şu amaçları taşıyor:

• Mardin ilinde sığınmacı ve ev sahibi çocuk toplulukların birbirleriyle uyumlarını güçlendirmek Mardin ilinde yaşayan tüm çocukların haklarını bilmeleri ve katılım süreçlerine destek olmalarını sağlamak,
• Çocukların toplumsal cinsiyet akran zorbalığı ve bedensel söz hakkı, ekoloji çevre gibi konularda farkındalıklarını artırmak,
• Atölye çalışmaları eğitici oyunlar oynayarak çocukların iyilik hallerini kamusal alanda çoğaltmak,
• Mardin ve çevre illerinde çocuklara ulaşarak onların çocuk hakları akran zorbalığı ve toplumsal cinsiyet bedensel söz hakkı konularında desteklemek,
• Çocuk işçiliği erken yaşta zorla evlendirilmeler gibi çocuk haklarını ihlal eden meselelere karşı politika geliştirmek.

Sirkhane çocuk meclisi Çocuk haklarını savunmak, çocuk haklarına uygun politikalar geliştirmek ve öznesi oldukları alanlarda katılıma etki etmek için, çocuk çalışmaları alanında yaşanan sorunlara kendi çözümlerini bulmak amacıyla kuruldu. Başlıca çalışma alanları; çocuk haklarının güvence altına alınması için savunu faaliyetleri yürütmek Mardin ilinin çok kimlikli yapısında tüm çocukların katılıma dahil olmaları için çalışmalar yürütmek, çocuk hakları akran zorbalığı anlaşmazlık çözümü çevre gibi konularda modüller oluşturarak bunu kentteki diğer çocuklara (okul dışı kalmış ve sınır köylerdeki çocuklara) ulaştırmak kentin çocuklara uygun, çocuk dostu olması için çalışmalar yürütmek gibi hedefleri mevcuttur. 

Her Yerde Sanat Derneği kurulduğundan bu zamana kadar neler yaptı? Sizce hangi boşluğu dolduruyor?

Sirkhane Mardin ve ilçelerde odağına çocuğu almış ve sadece çocuklarla çalışan tek dernek olması açısından önemli. Mardin çocuk sayısının fazla olduğu bir kent. Bu fazlalık aynı zamanda çocukların okul dışında da sosyalleşebilecekleri beceri ve farkındalık kazanabilecekleri ortamların ihtiyacını artırmaktadır. Suriye Savaşı’nın ardından bu ihtiyaç daha da fazlalaştığı için yaptığımız çalışmaları anlamlı ve değerli buluyoruz.

Her Yerde Sanat Derneği (Sirkhane), Sosyal sirk eğitimi Türkiye’ye Sirkhane ile gelmiş bir eğitim ve bu noktada deneyim paylaşmak bizim için çok önemli. Sosyal sirk kapsamında çocuklar için jonglörlük, trapez, top çevirme, tahta bacak, akrobasi ve jimnastik atölyeleri düzenliyoruz. Sosyal sirk eğitimleri dayanağını sosyal sirk pedagojisinden alıyor. Sosyal sirk pedagojisi çocukların sağlıklı bir çocukluk geçirmesini hedefler ve sirk eğitimi içerisinde öğretiler barındırır. Örneğin tahta bacağa binmek için arkadaşınıza güven duymanız gerekir bu güven inşa edilmeden tahta bacak üzerinde ayağa kalkmanız ve hareket etmeniz mümkün değildir. Bu güven duygusu çocukları ekip ruhuna yaklaştırır ve psikolojik açıdan desteklenmelerini sağlar yine palyaço eğitimlerinin temelinde de bir yaşam felsefesi vardır. Palyaço kızgınlıklarını güzellikler karşısında hemen unutan, karşısına çıkan engelleri önemsemeyen ve karşılaştığı tüm problemlere sorun yok- diyerek tekrar ve tekrar problem aşmaya çalışandır. Sirkhane’de bu öğretiyi benimsiyoruz ve çocukları eğitim sürecinde tekrar tekrar denemeye, pes etmemeye teşvik etmeye çalışıyoruz. 

Savaşın çocuklar üzerindeki etkileri çocukların birçok açıdan desteklenmesi ve psikolojik iyi olma halleriyle alakalı çalışılması ihtiyacını doğurmuştur. Mardin savaşın etkilerinin çocukların üzerinde çok net gözlemlendiği bir yer ve bu durum çalışmaları zorlaştırıyor. Tam da bu noktada sosyo-kültürel ve sosyoekonomik olarak daha zayıf kalmış Süriye sınırındaki bölgelere mobil olarak (karavan ya da konteynırla) oradaki çocuklarla beceri geliştirme ve farkındalık atölyeleri yapmaya başladık. Sınır köyler kuyubaşları, Kızıltepe, Midyat, Artuklu, Nusaybin gibi ilçelerde çocuklarla bir araya gelerek Sirk müzik bilim teknoloji öğretimi ve analog fotoğrafçılık beceri atölyeleri ile; çocuk hakları, anlaşmazlık çözümü toplumsal cinsiyet eşitsizliği ve ekoloji-çevre konularından farkındalık atölyeleri düzenledik.

Yine her yıl düzenlenen Uçan Halı Festivali düzenleniyor. Festival Mardin’de büyük bir coşku ve heyecanla karşılanmasının yanında çocukluktan Sirkhane’de sirk eğitimi alan, 18 yaşını doldurmuş ve adına sirk kahramanları dediğimiz Süriyeli kız ve erkek çocukların sahneye çıkmasıyla bölgedeki diğer Suriyeli kız ve oğlan çocukların ‘ben de yapabilirim’ demesi açısından önemli.

Her Yerde Sanat Derneği’nin nasıl bir etkisi oldu nasıl bir değişime yol açtı?

Atölyelerin içerikleri düşünüldüğünde beceri ve farkındalık geliştirme atölyeleri farklı farklı alanlarda çocuklarda değişimlere neden oldu. Çocuklar bilim ve teknolojiyle ileri dönüşüm sürdürülebilir çevre konularında bilgi sahibi oldular. Aynı zamanda çocukların kabloları yerleştirmesi tornavidayla vidayı sıkması ampulü duya yerleştirmesi ince motor becerilerinin gelişmesine de katkıda bulundu. 

Müzik atölyesinde çocuklar hem ritim duygularını geliştirdiler hem de bedenlerinden ya da etraftan çıkarabilecekleri herhangi bir sesle müzik yapabileceklerini öğrendiler. Analog fotoğrafta etraflarındaki detayları görmeyi, bu detayları ya da yaşamlarındaki anları fotoğraf kareleriyle kalıcı hale getirmeyi, karanlık oda deneyimiyle bir fotoğrafın baskı sürecini öğrenmiş oldular.  

Fotoğraf baskı aşamasında çocukların birbirlerine destek olması sağlanarak sosyal uyumlarında gelişme olduğu gözlemlendi. 

Sirk atölyesinde çocuklar bedenleri ve kendileriyle ilişki kurdular. Gelişim dönmelerine uygun olarak hem oyun ve hareket ihtiyaçlarını giderdiler hem de daha esnek ve mutlu oldular.  

Farkındalık atölyelerinde çocuklar gelişimlerini kız çocuğu ve erkek çocukları arasında ayrımın olmadığını özellikle gündelik yaşamda “erkekler çocuk bakabilir”, “erkekler ev işi yapabilir”, “bizim kadın öğretmenimiz var diyerek” hissettirdiler. Yine çocuk haklarından edindikleri bilgilerle “bana dokunmanı istemiyorum”, “küfürlü konuşmanı istemiyorum”, “bana istemediğim hiçbir şeyi yaptıramazsın” demeye başladıkları gözlemlendi. Anlaşmazlık çözümünde çocuklar sık sık birbirlerine sınıf kuralları hatırlattılar. Birlikte aldıkları kararların atölye iklimini güçlendirdiğinden bahsettiler.   

Sirkhane pandemi koşullarının getirdiği zorluklara uyum sağlayarak çocuklarla uzun süre online platformlarda etkinlikler, atölyeler gerçekleştirdikten sonra önlemlerin, yasakların kaldırılması ile hep istenen çocuklara mobil şekilde ulaşma yolunu tercih ederek çalışmalara başladı. Uzun araştırmalar ve fikir alışverişleri neticesinde Mardin Kızıltepe’de yer alan Bahçelievler sahasında mobil saha kurulması kararlaştırıldı. Burası hem sosyo-ekonomik olarak düşük gelirli ailelerin yer aldığı hem Türkiye-Suriye çocuk nüfus oranının yüksek olması sebebiyle sosyal uyumu çok rahat geliştirebileceğimiz, çocukların rahatlıkla erişebileceği stratejik bir alandı.

2022 Ocak ayında başlanılan Bahçelievler Mobil alanında 6 ayda 3 faz gerçekleştirildi.

1. fazda 521, 2. ve 3. fazda toplam 540 çocukla Bahçelievler sahasında toplamda 1061 çocukla buluşuldu. Bu buluşmalar çocukların okul dışı etkinliklerle beceri geliştirmelerini ve çocuklarla kendi duygu ve ihtiyaçları konusunda daha açık ve katılımcı olmalarına yönelik çalışmalar yapıldı.

Mardin’ ilinde Welt Hunger Hilfe Alman iş birliği ve Türkiye Kalkınma Vakfı ile ortaklaşa Yürüttüğümüz Mardin ilinde Sığınmacı ve Ev sahibi Topluluklar için Danışmanlık Koruma ve Sosyal Hizmetlere Erişim ve Sosyal Uyumun İyileştirilmesi Projesi’nde Her Yerde Sanat Derneği olarak 3 yılda toplamda 12.117 çocuğa ulaştık.

Bu etkinliklerin keyif verici olmasının yanı sıra bir gün içinde önemle gözlemlenen, atölyelere katılan çocuklarla beraber anne-babaların, bakım verenlerin, mahalle sakinleri ve komşu okullardan gelen öğrencilerin o gün mobil Sirkhane’de atölyelere katılan çocuklarla birlikte olmasıydı. Bu, Bahçelievler’de bu süre zarfında HYSD çalışmalarının sıcak karşılandığının en net göstergesi oldu.

Mobil Sirkhane’de geçirilen süre içerisinde yaşanılan tüm zorluklar yorgunluklar atölyeye katılan çocuklara dağıtılan eğitim ve hijyen kitleriyle gelen iyi niyet ve dualarla yerini gurur ve mutluluğa bıraktı.

HYSD-Sirkhane’nin gelecek planları nelerdir, önünüze nasıl hedefler koydunuz?

Sirkhane’nin en önemli gelecek planlarından ilki mobilleşmeyi bir kültür haline getirerek çevre illerdeki çocuklara da ulaşarak sahada özellikle bölgede ulaşılmamış çocuk kalmamış olmamasını sağlamak. Önemli bir diğer gelecek planı, var olan çocuk meclisinin Mardin’de çocuk katılımı ve temsiliyetinin artırılması ve oluşmasına kolaylık sağladıktan sonra önce tüm bölgedeki çocukların temsiliyetinin olduğu bir meclis haline gelmesine destek olmak, sonra tüm Türkiye’deki çocukların temsil edildiği bir meclis oluşturmaya çalışmak.

Özetle gelecek planımız sanırım durmadan ve engelleri düşünmeden önce Mardin ilindeki ardından tüm bölgedeki çocuklara erişmeyi sağlamak, onlarla birlikte düşünmek, büyümek ve gelişmektir. 

Ortaklaştığınız ve Birlikte Çalıştığınız Kurumlar var mı? İş birliğine nasıl bakıyorsunuz?

Çocuklar ile çalışan bir kurum olan HYSD en önemli işbirliğini MEM ile gerçekleştirmiştir. Mardin Milli Eğitim İl Müdürü başta olmak üzere, Kızıltepe ve Midyat ilçe Milli Eğitim Müdürlükleri de sahadaki aktivitelerimize önemli destekler sunmuşlardır. Covid 19 sürecinde Suriye nüfusunun yoğunlaştı kırsal bölgeler ve köylerde yapılması planlanan festival etkinliklerine MEM ile yapılan iş birliğiyle, Artuklu merkez, Kızıltepe ve Midyat’taki  16 okul bahçesinde mini festival şeklinde yapılabilmesi bu iş birliğinin önemli bir sonucuydu. Bu iş birliği Çocuk Meclisi ile güzel bir şekilde devam etmektedir.   

2022 ilk 6 ayında Kızıltepe Bahçelievler Mahallesi’nde açık alanda kurulan Mobil Sirkhane (Activity camp site), kurulmasında ve izin süreçlerinde Kızıltepe Kaymakamlığı’nın önemli katkıları oldu. Kaymakam Bey alanın açılış etkinliğine katılarak desteğini açıkça gösterdi ve kurulan iş birliğinin gücünü alanda hissettirdi.   

Ayrıca merkezlerimize uzak alanlarda kapalı derslik ihtiyaçlarımız olduğu süreçte Kızıltepe’de Lider Kadın Derneği ve Midyat’ta ise Aile ve Sosyal Hizmetler bakanlığına bağlı il ve ilçe müdürlüklerinin de desteği ile Midyat ÇATOM’un  atölyelerimize alan açması STK ve Kamu işbirliği ile yapılan çalışmalarımıza güzel örneklerdir.   

Her ne kadar kamu kurumu üst yöneticilerden il ve ilçe bazında genel izinler alınsa da herhangi bir okulda veya çevresinde yapılacak etkinlikler için hem okul müdürü hem de mahalle muhtarları ile iş birliğine gidilmesi ve onların da onayına sunulması onları çok memnun etti. Üstten gelen direktifler yerine yerel ile daha güçlü bir iletişim ile sürece katılımları ve aktif destekleri sağlandı.   

Ayrıca yönlendirilen vakalarda bölgede diğer STK’larla iş birliği çalışmalarımızın kolaylaşmasını sağlayan bir etkendir.  

HYSD Sirkhane olarak çocuk güvenliği ve çocuk dil, algı ve anlayışına uygun eşitlikçi, adil her çalışma ve projede iş birliğine açık olduğumuzu; amacımızın çocuklara daha fazla fayda sağlamak olduğunu bir kez daha bu vesileyle söylemek isteriz.