2020 İnsani Gelişme Raporu: “Gezegene Zarar Vermeden Çok Yüksek İnsani Gelişme Gösteren Ülke Yok!”

Bu yıl ilk defa, ülkelerin doğaya uyguladığı baskıyı ortaya koyan yeni bir endeks eklenen İnsani Gelişme Raporu, dünyada hiçbir ülkenin gezegenimiz üzerinde ağır baskı yaratmadan çok yüksek insani gelişmeyi başaramadığını gösteriyor. “İnsanlık tarihi ve gezegenimizin tarihinde eşi benzeri görülmemiş bir noktadayız. Toplumlarımız ve gezegenimiz için kırmızı uyarı ışıkları yanıyor.” tespitini yapan rapor, Antroposen Çağı’nda, ülkelere kalkınmanın yollarını yeniden tasarlama, eşitsizlikleri ortadan kaldırma ve doğa üzerindeki ağır baskıları azaltmaları yönünde bir çağrı niteliğinde. Bu tabloda, İnsani Gelişme Endeksi’nde 189 ülke arasında Türkiye ikinci kez "çok yüksek insani gelişme" kategorisinde ve 54'üncü sırada yer alıyor.

İnsani Gelişme Raporu’nun “Önümüzdeki Sınır: İnsani Gelişme ve Antroposen” başlıklı 30. Yıl Baskısı 15 Aralık 2020 tarihinde yayınlandı. Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) tarafından 2019 yılı verileri baz alınarak hazırlanan 5 farklı endeksi kapsıyor:

• Eşitsizliğe Uyarlanmış İnsani Gelişme Endeksi
• Toplumsal Cinsiyete Dayalı Gelişme Endeksi
• Toplumsal Cinsiyet Eşitsizliği Endeksi
• Çok Boyutlu Yoksulluk Endeksi
• Bu yıl ilk kez hazırlanan Gezegensel Baskılara Uyarlanmış İnsani Gelişme Endeksi (GİGE)

Ülkelerin resmi istatistik kurumları ve güvenilir uluslararası kurumlardan elde edilen veriler ışığında hazırlanan İnsani Gelişme Endeksi, uzun ve sağlıklı yaşam, bilgiye erişim ile kabul edilebilir bir yaşam standardı gibi üç temel boyutta ortalama insani gelişme düzeyinin uzun vadeli takibi sonucunda oluşturuluyor.

Antroposen (İnsan) Çağı’nda Ülkelerin Gezegene Baskılarını Hesaba Katan Yeni Bir İnsani Gelişme Endeksi: GİGE

İnsanlık tarihi ve gezegenimizin tarihinde eşi benzeri görülmemiş bir noktadayız. Toplumlarımız ve gezegenimiz için kırmızı uyarı ışıkları yanıyor. Hepimizin iyi bildiği gibi, uzun süredir de böyle. COVID-19 küresel salgını da apaçık dengesizliklerin üzücü sonuçlarından en yenisi. Bilim insanları uzun zamandır şu uyarıyı yapıyorlardı: İnsanlar, evcil hayvanlar ve yaban hayatı arasındaki etkileşimler sonucunda daha önce hiç görülmemiş patojenler ortaya çıkacak; ölçek ve yoğunluğu sürekli artan bu etkileşimler yerel ekosistemleri aşırı baskılayarak er ya da geç ölümcül virüsler yaratacaktır. Yeni Koronavirüs bunların en yenisi olabilir ancak, doğanın üzerinden elimizi çekmezsek sonuncu olmayacaktır.

Bu tablo nedeniyle, İnsani Gelişme Raporu’nun “Önümüzdeki Sınır: İnsani Gelişme ve Antroposen” başlıklı 30. yıl baskısında bu sene ilk defa, ülkelerin doğaya uyguladığı baskıyı ortaya koyan yeni bir endeks yer aldı. Endekse göre, dünyada hiçbir ülke, gezegenimiz üzerinde ağır baskı yaratmadan çok yüksek insani gelişmeyi başarabilmiş değil. Rapor bu yanıyla, insanların gezegenin geleceğini şekillendiren baskın güç olduğu Antroposen adlı yeni bir jeolojik çağa girdiğimiz bu dönemde, dünya liderlerine doğa üzerindeki ağır baskıları azaltmaları yönünde bir çağrı niteliğinde.

COVID-19 küresel salgını, dünyanın karşı karşıya olduğu en yeni kriz ancak, insanların doğa üzerindeki baskısı son bulmazsa, krizlerin sonuncusu olmayacak. Tüm ülkelerin, insanların, kendi ilerleme yollarını yeniden tasarlamaları ve değişimi önleyen devasa güç ve fırsat eşitsizliklerini ortadan kaldırmalarının zamanı geldi.

İnsani Gelişme Raporları’nın 30. yılında yayımlanan “Önümüzdeki Sınır: İnsani Gelişme ve Antroposen” başlıklı rapora göre, COVID-19 küresel salgını, dünyanın karşı karşıya olduğu en yeni kriz ancak, insanların doğa üzerindeki baskısı son bulmazsa, krizlerin sonuncusu olmayacak.

Rapor, ülkelerin karbondioksit emisyonu ve madde ayak izlerinden oluşan iki yeni unsuru daha hesaplamalara katarak İnsani Gelişme Endeksi’ni uyarlayan yeni bir insani gelişme endeksi daha ortaya koydu. “Gezegensel Baskılara Uyarlanmış İnsani Gelişme Endeksi (GİGE)” adlı deneysel nitelikteki bu yeni küresel endeks, bir yanda gezegene baskıları azaltırken diğer yanda yoksulluk ve eşitsizliklerle mücadele etmenin gerekliliğini gösteren, yeni bir insani gelişme ölçüsü getiriyor.

Antroposen veya İnsan Çağı, insanlık tarihinde ilk defa, gezegenin insanları şekillendirmesi yerine insanların gezegenin geleceğini şekillendiren baskın güç olduğu yeni bir jeolojik çağ olarak tanımlanıyor. Rapora göre, insanlığın ve gezegenimizin yeni bir jeolojik çağa girdiği bu dönemde, tüm ülkelerin, insanların gezegene yaptıkları tehlikeli baskıları eksiksiz göz önünde tutarak kendi ilerleme yollarını yeniden tasarlamaları ve değişimi önleyen devasa güç ve fırsat eşitsizliklerini ortadan kaldırmalarının zamanı geldi.

İnsani Gelişme Endeksi’nde Ülkeler  

Dünyada en çok bilinen kalkınma göstergelerinden biri olan endekse göre, İnsani Gelişme Endeksi’ne göre:

• 0,957’lik değerle Norveç ilk sırada yer aldı ve zirvedeki yerini korudu.
• Norveç’i 0,955’lik değerle İrlanda ve İsviçre, 0,949’luk değerle Hong Kong ve İzlanda.
• İnsani Gelişme Endeksi’nin en altında yer alan ülkeler, 0,394’lük değerle Nijer, 0,397’lik değerle Orta Afrika Cumhuriyeti, 0,398’lik değerle Çad, 0,433’lük değerle Güney Sudan ve 0,433’lük değerle Burundi.
• Çok yüksek insani gelişme kategorisindeki ülkelerin ortalama endeks değeri 0,898, Avrupa ve Orta Asya ülkelerinin ortalama endeks değeri ise 0,791.
• Çok yüksek İnsani Gelişme Endeksi değerine sahip ülkelerin eşitsizlik nedeniyle kaybı ortalama yüzde 10,9 olurken, Avrupa ve Orta Asya’da bu oran yüzde 11,9 olarak kaydedildi.

5 Sıra Yükselen Türkiye İkinci Kez “Yüksek İnsani Gelişme” Kategorisinde

2020 İnsani Gelişme Raporu’nda yer alan İnsani Gelişme Endeksi’nde 0,820 puan ile 189 ülke ve bölge arasında Türkiye 54’üncü oldu.  Geçen yıl 59’uncu olarak girdiği “çok yüksek insani gelişme” kategorisindeki yerini pekiştiren Türkiye, son 29 yıl içinde yüzde 40,7’lik artış kaydetti. Diğer bir deyişle, Türkiye’nin 1990’da 0,583 olarak hesaplanan endeks değeri, geçen yıl 0,820’ye çıkarak toplamda yüzde 40,7’lik artış gösterdi.

Endekse göre, Türkiye’de 1990-2019 arasında:

• Beklenen yaşam süresi 13,4 yıl artarak 77,7’ye,
• Ortalama öğrenim süresi 3,6 yıl artarak 8,1’e,
• Beklenen öğrenim süresi ise 7,7 yıl artarak 16,6’ya ulaştı.
• Kişi başına Gayrisafi Milli Hasıla (GSMH) yaklaşık yüzde 121,4’lük bir artış göstererek 27.701 Dolara yükseldi.
• İnsani gelişme dağılımındaki eşitsizliğe uyarlanmış endekste ise Türkiye’nin değeri boyut endekslerinin dağılımındaki eşitsizliğe bağlı olarak yüzde 16,7’lik bir kayıpla 0,683’e düştü.
• İnsani Gelişme Endeksi’ni ülkenin kişi başına karbondioksit emisyonu ve madde tüketim düzeyine göre uyarlayan ve 2019’daki verilere dayanarak hazırlanan endekste Türkiye, 0,746 değerle 169 ülke arasında 44’üncü sırada yer aldı.

2020 İnsani Gelişme Raporu hakkında daha fazla bilgiye buradan ulaşabilirsiniz.