Yeşil Altyapı ve Doğa Tabanlı Çözümlere Yönelik On Bir İyi Uygulama

Doğa Koruma Merkezi, Doğa ve Şehirler Projesi kapsamında hazırladığı raporda; beşi Türkiye’den, altısı Avrupa’dan olmak üzere şehirlerde yeşil altyapı ve doğa tabanlı çözümlere yönelik on bir iyi uygulama örneği sunuyor. Kitapta ele alınan iyi uygulama örnekleri yerel yönetimlere, karar vericilere ve uygulayıcılara yol gösterici niteliğinde.

Şehirlerde Yeşil Altyapı ve Doğa Tabanlı Çözümler İyi Uygulama Örnekleri kitabının oluşturulması süreci aşağıda belirtilen iki aşamadan oluşuyor.

1. İyi uygulamanın genel hatlarının oluşturulması ve bunun tablolaştırılması: 

Kitap, hedef kitlenin uygulama ve bilgiyi kullanma konusunda ihtiyaç duyabilecekleri bilgileri içerecek şekilde hazırlandı. Proje ekibi tarafından konu başlıkları belirlenip; iyi uygulama örneğinin daha iyi kavranmasına yönelik başlıkların altında soru listesi hazırlandı. Bu konu başlıkları; iyi uygulama alanına genel bakış, uygulama ve ölçüm kriterleri ve yönetişim.

2. Türkiye ve Avrupa’dan iyi uygulama örneklerinin toplanması: 

Örnekler, proje kapsamında yapılan çalıştay, Tilburg ve Ankara çalışma ziyaretleri, alan araştırması ve uzman görüşleriyle belirlendi. Ön çalışma olarak bir liste hazırlandı. Listede Türkiye’de uygulanabilecek Avrupa örnekleri derlenip puanlandı. Puanlama sonucu örnek sayısı azaltılmış, yeşil altyapı ve doğa tabanlı çözüm örneği çeşitlendirilecek şekilde seçildi. Avrupa örnekleri seçiminde faydalanılan kaynaklar arasında, finansmanı Avrupa Birliği tarafından sağlanan Oppla ve Nature4Cities platformu da yer almakta. Proje kapsamında 30 Eylül 2019 tarihinde gerçekleştirilen çalıştaya Türkiye’de, şehirlerinde yeşil altyapı ve doğa tabanlı çözüm uygulamalarına yer veren belediyeler davet edildi, iyi uygulama deneyimlerinin paylaşılması istendi. Kitap içeriği oluşturulurken bu belediyeler ile temasa geçildi, uygulama örneğinin belirlenen formata uygun olarak hazırlanması istendi. Seçilen iyi uygulama örneklerinin hangi yeşil altyapı bileşeninden oluştuğu ve bu bileşenlerin hangi ölçekte uygulandığı her bir uygulamanın içerisinde bulunan tablolarda bulunabilir. Uygulamalara geçmeden önce okuyucuya yol göstermesi açısından yeşil altyapı ve doğa tabanlı çözümlerin uygulamalarının hangi ölçeklerde yapıldığı ve bu uygulamaların hangi kentsel ekosistem hizmetini sunduğu, ekonomik ve sosyal faydalarını gösteren genel bir tablo da sunuluyor. 

Eskişehir

2003 yılında uygulamaya başlanan ‘Eskişehir Kentsel Gelişim Projeleri’ kapsamında Doğal Afet Zararlarını Azaltma Projesi ve Eskişehir Su ve Kanalizasyon İdaresi (ESKİ) Su Projeleri; Porsuk Çayı’nın kente kazandırılması amacıyla hayata geçirilen çalışmalar oldu.

Yönetişim, Karar Verme ve Politika Araçları

Eskişehir Büyükşehir Belediyesi ile Avrupa Yatırım Bankası arasında imzalanan kredi anlaşmasıyla uygulama
aşamasına geçen Porsuk Projesi; Avrupa Yatırım Bankası’nın kuruluşundan beri ilk defa, tek tek projeler yerine “Kentsel Gelişim Projeleri” ana fikrine kredi verirken Eskişehir bunun Avrupa’daki ilk örneği oldu.

5393 sayılı Belediye Kanunu’nun 14. Maddesi, 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu’nun 7. Maddesine ve 3194 sayılı İmar Kanunu’nun 8. Maddesine dayanarak gerçekleştirilen Doğal Afet Zararlarını Azaltma Projesi (Porsuk Projesi) uygulamasının yasal araçları oldu. Doğal Afet Zararlarını Azaltma Projesi olarak başlatılan ve sürekli olarak yeni yeşil alanlarla desteklenen Porsuk Çayı kıyısı yeşil koridor hattı, yurt içinde ve yurt dışında sürdürülebilirlik ve şehircilik başlıklarında birçok ödüle layık görüldü. Birçok dünya kentine proje ve uygulamasıyla öncülük etti.

Gaziantep

Gaziantep’te batı-doğu doğrultusunda akan Allaben Deresi boyunca entegre edilen 18 tematik park ve doğal alan bulunuyor. Bu parkların tamamında, dere kenarı boyunca yağmur suyu yüzey akış suyu kontrolü, sızdırma ve filtreleme işlevine sahip bitki şeridi bulunmakta. Bu parklardan Kavaklık Park’ta doğa tabanlı çözümler ve yeşil altyapı uygulamalarından geçirgen döşeme, dere kenarı boyunca yer alan 18 parkta ise yağmur suyu bitki şeridi var. Kavaklık Park boyunca kiremit irmiğinden yapılmış olan yaya aksı yağmur suyunu içine alarak toprağa sızdırıyor.

Yönetişim, Karar Verme ve Politika Araçları

5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu, 5393 sayılı Belediye Kanunu ve 5018 sayılı Kamu Mali Yönetim Kanunu ve ilgili maddeleri kentte yeşil koridor oluşturmaya yönelik yapılan uygulamaların ve altyapı çalışmalarının yasal aracı oldu.

Saha çalışması ve gözlemleri de içeren kentte yeşil koridor oluşturma süreci, sözlü görüş alınıp anket çalışmasını da kapsıyor. Bu çalışmalar sonucunda kullanıcıların karşılaştığı sorun ve ihtiyaçlarına yönelik veriler elde edildi ve uygulama sürecinde, bu bilgiler göz önünde bulundurularak parklarda yeni uygulamalara yer verildi.

İzmir

URBAN GreenUP, Avrupa Birliği’nin Ufuk 2020 Programı kapsamında desteklenen bir proje. Kent planlarının
geliştirilmesi, uygulanması ve tekrarlanması hedefiyle Avrupa ve Avrupa dışından bir grup ortak kent ile birlikte iklim değişikliği etkilerinin azaltılması, hava kalitesinin iyileştirilmesi, su yönetiminin geliştirilmesi ve aynı zamanda yenilikçi doğa tabanlı çözümler yoluyla kentlerin sürdürülebilirliğini arttırmayı amaçlıyor. 1 Haziran 2017 tarihinde başlayan projenin öngörülen bitiş tarihi 31 Mayıs 2022.

İzmir Yeşil Altyapı Stratejisi Ocak 2017 tarihinde İzmir Büyükşehir Belediyesi içinde ‘doğa tabanlı çözümleri’ destekleyecek biçimde bir sekreterya oluşturularak süreç başlatıldı. Daha sonra konu ile ilişkili belediye
birimlerinin katılımı ile bir ‘Belediye Çalışma Grubu’ kuruldu, bu grubun çalışmaları ile Haziran 2017 tarihinde geniş katılımlı ve tüm yerel ve ulusal düzeyde kurumlardan (üniversite, kamu, STK) 150’nin üzerinde uzmanın katıldığı ‘İzmir Yeşil Altyapı Uzman Çalıştayı’ yapıldı. Bu çalıştayda aşağıdaki tema başlıkları oluşturuldu:

• Planlama ve Yönetişim
• Su Alanları
• Yeşil Alanlar
• Koridor ve Bağlantılar
• Yapılar, Atıl ve Onarılacak Alanlar

Bu tema başlıkları kapsamında Belediye Çalışma Grubu ve ilgili temadaki Moderatörler kolaylaştırıcılığında katılımcılar tarafından fikirler geliştirildi.

Uygulama ve Ölçüm Kriterleri

URBAN GreenUP ile kentsel alanlarda yaşam kalitesinin yükseltilmesi, kentliler arasında çevre koruma bilincinin ve farkındalığının arttırılması, uluslararası ağlar ve sinerjilerin oluşturulmasının teşvik edilmesi planlanıyor. Projede, iklim değişikliğinin etkilerine dikkat çeken ve bunu birlikte üretim faaliyetleri yoluyla kentliyi de doğrudan dahil eden, aynı zamanda yerel toplulukların aktif katılımını sağlayan bir uygulamayı hayata geçirmenin önemi vurgulanmakta ve bir kriter olarak yer almakta.

Yönetişim, Karar Verme ve Politika Araçları

İzmir Büyükşehir Belediyesi, karbondionsit salınımının azaltılmasını öngören “Avrupa Birliği Belediye Başkanları Sözleşmesi”ne (Covenant of Mayors) taraf olarak, 2020 yılına kadar yetkisi içindeki alanlarda karbondioksit salınımını %20 oranında azaltmayı taahhüt etti.

Ankara

Çiğdemim Bostanı, kentte doğayla uyumlu yaşam pratiklerinin geliştirilmesi ve özellikle kent-kır ilişkisi, yerel üretim ve tüketim, temiz ve erişilebilir gıda konularına dikkat çekmek için önemli bir açığı kapatıyor. Mahallede oluşturulan “Çiğdemim Mahalle Bostanı” ve burada düzenlenen etkinliklerle mahalle sakinlerinin ekolojik tarım, kompost yapımı, sürdürülebilir yaşam ve tohum konularında bilgileri ve farkındalıkları arttırmakta. Doğal ürün yetiştiriciliği ile ilgili temel bilgileri paylaşmak, özellikle çocuklara ve gençlere sorumlu üretim ve tüketim alışkanlıklarını kazandırmak hedefleniyor.

Çiğdemim Bostanı, kentte doğayla uyumlu yaşam pratiklerinin geliştirilmesi ve özellikle kent-kır ilişkisi, yerel üretim ve tüketim, temiz ve sağlıklı gıdaya erişim konularında kalıcı, sürdürülebilir farkındalıklar yaratmak üzere harekete geçti.

Ankara

Parktaki biyolojik gölet; kimyasal madde kullanılmadan su bitkileri ve yararlı mikroorganizmalar sayesinde suyu arıtarak temizleme işlevine sahip. Bununla birlikte bölgedeki kuş türleri göletten faydalanarak yaşamsal ihtiyaçlarını giderebiliyorlar. Gölet ile ayrıca su ve bakım masraflarında tasarruf sağlanıyor.

Parkın en dikkat çeken noktası, topoğrafyasına hiç dokunulmadan ekolojik değeri düşünülerek tasarlanmış
olması. Park alanında bulunan mevcut ağaçlar korunup, doğal dere ve çukur alan biyolojik göletin oluşturulması için kullanılmış, eğimli alanda toprak kaymasını engellemek amacıyla kullanılan çalılarla peyzaj oluşturulmuş ve göletin olmadığı çukur alanda lavanta tarlası ve rekreasyon amaçlı amfi tiyatro yapılmış.

Parkta dikkat çeken bir diğer husus da geçirgen yüzeylerin kullanılması. Böylece yağmur suyunun birikmesine ve yüzey akışına engel olunmakla birlikte su döngüsünün sağlanmasına da katkı sunulmuş.

Yönetişim, Karar Verme ve Politika Araçları

Çankaya Belediyesi sınırları içerisinde kalan parklar, genellikle vatandaşların talepleri üzerine Belediye Başkanı’nın siyasi iradesi ile yeşil alanların tasarlanarak aktifleştirilmesi prosedürleri takip edilerek yapılmış. İsmet İnönü Parkı, çok yakınında alışveriş merkezi ve ticari alanların yoğun olduğu bir bölgede imar planı baskısına rağmen aktif yeşil alan olarak korunmuş bir alan olması nedeniyle önem taşıyor. Ayrıca yeşil altyapı açısından pek çok bileşen dikkate alınarak tasarlanan parkın diğer parklarla bağlantısı kurularak ekolojik bir hat oluşturulmaya çalışılmış.

Çankaya Belediyesi’nin Sağlıklı Kentler Birliği üyesi olması, sağlıklı bir kent oluşturma hedefleri, ayrıca iklim
değişikliği ile mücadele konusunda Belediye Başkanı’nın iradesi, bu alanların yeşil alan olarak tasarlanması ve yeşil altyapı ögelerinin kullanılması konusunda etkili oldu. Parkta yapılan yeşil altyapı uygulamaları; Çankaya Belediyesi Park ve Bahçeler Müdürlüğü’nün başka birçok parkta uyguladığı deneyimler, gerçekleştirdiği AB projeleri ile edindiği deneyimler, dışarıdan alınan teknik destek ile tasarlanmış ve hayata geçirildi. Çankaya Belediyesi’nin yürüttüğü ya da içinde yer aldığı projeler ve çalışmalar, iklim değişikliği ve sağlık konuları öncelikli olmak üzere, katılımcılığı ve sosyal eşitliği temel alan bir felsefe ile hayata geçirilmekte.

AB Şehir Eşleşme Programı, Çevre ve Enerji, İklim Değişikliği ve Toplumsal Cinsiyet Eşitliği alanındaki projeler, Yağmur Hasadı Projesi, Avrupa Gönüllü Hizmeti Projesi, Horizon 2020 Projesi kapsamında Doğa Temelli Çözümler gibi çalışmalar önemli adımlar ve örnek uygulamalar olarak gösterilebilir. Kent ölçeğinde iklim değişikliği ile mücadele ve uyum stratejisini de gündeme alan Çankaya Belediyesi “İklim Değişikliği ile Mücadele” konusunda Başkanlar Sözleşmesi’ni (Covenant of Mayors) imzalayan Avrupa kentleri arasında da yerini aldı.

Türkiye’den ve dünyadan on bir iyi uygulama örneğinin detaylı raporuna buradan ulaşabilirsiniz.