‘Atık Yönetimi Hakkında Herkes Kendi Sorumluluğunun Farkına Varmalı’

Kadıköylüler'in atıksız yaşama desteğini Kadıköy Belediyesi Çevre Koruma ve Kontrol Müdürlüğü Çevre Mühendisi Nihan Ayışık ile konuştuk. Ayışık, atık yönetimi hakkında herkesin kendi sorumluluğunun farkına vararak, daha az atık üretmeleri ve atıklarını doğru yere atmaları gerektiğini vurguluyor.

Kadıköy Belediyesi Türkiye’de bir ilk olan Atıksız Yaşam Hareketi’ni başlattı ve Atıksız Dükkan’ı açtı. Tek kullanımlık ürünler yerine uzun ömürlü, ambalajsız ve ekolojik ürünlere erişim imkânı sunan, döngüsel ekonomiyi destekleyen, tüketiciyle yerel ürün ve üreticiyi buluşturan Türkiye’nin ilk ve tek yerel yönetim uygulaması olan Atıksız Yaşam Hareketi, atık yönetiminde yerel yönetimlerin üstlenmesi gereken role dikkat çekiyor.

1950’li yıllardan bu yana üretilen plastiğin sadece %9’unun geri dönüştürüldüğü, %12’sinin yakıldığı ve %79’unun ise çöp toplama sahalarına veya doğaya atıldığı bir dünyada, atıksız bir hayatın ne kadar elzem olduğu daha anlaşılır hale geliyor. Tümüyle atıksız bir yaşam günümüz koşullarında ‘ideal’ durum gibi görünse de “kirleten öder” ilkesinden hareketle, ‘atık üreten’ olarak her birimizin atıksız bir hayata katkı sunma sorumluluğunu göz önünde bulundurmak gerekiyor. 

Türkiye’de atıksız yaşam, Sıfır Atık Projesi ve sıfır atık yönetmeliği gibi çeşitli düzenlemeler ile teşvik ediliyor. Ancak yerel yönetim düzeyinde Atıksız Yaşam Hareketi’ni başlatan ilk belediye Kadıköy Belediyesi. 

İstanbul’da ve Kadıköy’de atıksız yaşam hareketinin önemini; yerel yönetim olanakları atıksız yaşamın nasıl mümkün olabileceğini ve Kadıköylülerin atıksız yaşama desteğini Kadıköy Belediyesi Çevre Koruma ve Kontrol Müdürlüğü Çevre Mühendisi Nihan Ayışık ile konuştuk. Ayışık, atık yönetimi hakkında herkesin kendi sorumluluğunun  farkına vararak, daha az atık üretmek ve  atıklarını doğru yere atma sorumluluklarını almaları gerektiğini vurguluyor.  

Atıksız Yaşam Hareketi nedir? Bu bir süreç mi? Bize bu hareketin önemini ve planlarınızı anlatır mısınız? 

Gezegenimiz birçok çevre sorunu ile boğuşuyor. Bu sorunlar hem doğal hayatı hem de insan yaşamını olumsuz etkiliyor. Üstelik bu sorunların en büyük sebebi insan davranışları. İklim sorunu gitgide büyürken, plastiklerden oluşan kıta büyüklüğündeki adalar okyanuslarda yüzüyor, bu plastikler besin zincirine girerek sağlığımızı tehdit ediyor, temiz suya ulaşmak zorlaşıyor, soluduğumuz hava giderek kirleniyor. Önümüzdeki yıllarda da artarak devam edecek olan bu çevresel problemleri azaltmak ve doğal hayatın sürdürülebilirliğini sağlamak için bireysel olarak tüketim alışkanlıklarımızı acilen değiştirmemiz gerekiyor. Çöpü çöpe atarak ondan kurtulamıyoruz çöpe atıp sonra unuttuğumuz atıklar yok olmuyorlar ve dünyamıza zarar veriyorlar.

Bu tablo karşısında Kadıköy Belediyesi Atıksız Yaşam Hareketi’ni başlattı ve Atıksız Yaşam Dükkanı’nı, Mobil Atık Getirme Merkezi ve Atıksız Yaşam Sokağı’nı açtık. Atıksız Yaşam Dükkanı, tek kullanımlık ürünler yerine uzun ömürlü, ambalajsız ve ekolojik ürünlere erişim imkânı sunan, döngüsel ekonomiyi destekleyen, tüketiciyle yerel ürün ve üreticiyi buluşturan Türkiye’nin ilk ve tek yerel yönetim uygulaması. Dükkânda günlük yaşamdan, mutfak, temizlik ürünlerine, gıda ürünlerine kadar geniş yelpazede ekolojik ürün alternatifleri yer alıyor. 

Atıksız Yaşam Dükkanı, içinde yer alan ürünlerin tedarik sürecinden satışına kadar atık üretmemeye özen gösterecek şekilde çalışıyor. Ürünlerin çoğunun satışı, ambalajsız ya da depozitolu ambalajlar ile yapılıyor. Dükkan’daki ürünleri tüketiciler kendi getirdikleri ya da Dükkan’dan temin edebileceği yeniden kullanıma uygun kaplarla satın alıyor.   

Mobil Atık Getirme Merkezi, Kadıköy’de ayrıştırma konusunda var olan çalışmalarımıza eklediğimiz bir proje. Belirli bir rota ve program çerçevesinde Kadıköy’ün 21 mahallesinde hizmet verecek olan Mobil Atık Getirme Aracıdır. Araç, Kadıköy’de özellikle mevcut toplama sistemine uygun olmayan alanlarda 21 Mahalle için planlanan günlerde, bekleme noktası ve saat aralıklarında görevlendirildi. Ayrıca, proje ile birlikte evsel nitelikteki her türlü atığın kısa sürede bertarafının sağlanacağı bir hizmet de aktif hale gelmiş, kapıdan ve kumbaralardan yapılan atık yönetim toplama sistemimize mobil sistem ile destek sağlandı. 

Atıksız Yaşam Sokağı, Kadıköy genelinde atık toplama çalışmalarımızın sonuçları hakkında veri elde etmek, atık toplama yöntemimizi değiştirerek atık toplama oranlarında yaşanan farkı ölçümlemek, Atıksız Yaşam Standartlarına uygun etkin ve sürdürülebilir bir toplama sistemi geliştirmek amacı ile Zühtüpaşa Mah. Asım Us Sokak’ta başlattığımız projedir. 

Bu kapsamda, Belediye Başkanlık binamız ve dış hizmet birimlerimizde, etkinliklerimizde ve ikramlarımızda tek kullanımlık plastik su şişeleri yerine sebil kullanımına, ikramlarımızın mümkün olduğunca paketsiz olmasına dikkat edeceğiz. Kurumsal çalışmalarımızda ve İlçe genelinde tek kullanımlık çay-kahve bardaklarının kullanımını sınırlandırmaya çalışacağız.

İstanbul’da tekrar canlanan çeşmelerimiz sayesinde su mataralarımızı yanımızda taşıyoruz. Kahvem Termosta hareketine destekliyoruz. Pandemi nedeni ile bu konuda yaratacağımız farkındalık çalışmalarımızı biraz ertelemek ve değiştirmek durumunda kalsak da atık azaltımı için projeler geliştirmeye çalışıyoruz. 

Atık Yönetiminde Yerel Yönetimlerin Rolü 

Bir ilçe belediyesi, yerel yönetim bütçe ve olanakları ile tamamen atıksız yaşamı nasıl mümkün kılabilir? Bunun gereklilikleri nelerdir? Bu hareket, nasıl bir altyapı gerektiriyor? 

Atık Yönetiminde yerel yönetimlerin rolü çok büyük. Ama bu sadece yerel yönetimler ile değil, yasa koyucular, ürünü üretenler, atığı üretenler, toplayan, geri dönüşüm ya da bertarafını sağlayanlar ve benzer birçok oyuncunun olduğu bir konu. Ülkemizde atık toplama konusunda yerel yönetimin omuzlarında çok fazla yük varken ürünü üreten ve atığı üreten yeterince sorumluluk yüklenmiyor. Oysa söz konusu çevre olduğunda çok geçerli bir prensip vardır; kirleten öder. Konumuzdan sapmadan sorunuza dönecek olursak; kelimenin tam anlamıyla, atıksız yaşam için attığımız her bir atığın bertaraf alanlarına değil ama geri dönüşüm, geri kazanıma gönderiliyor olması ve bu atıkların kaynağında yani evimizde iş yerimizde vs. ayrı biriktiriliyor olması gerekmekte. 

Kadıköy’de atık karakterizasyonuna baktığımızda bunun %55 civarının organik atıklardan oluştuğunu görüyoruz. Daha sonra kağıt, plastik cam vb. geri dönüştürülebilir atıklar geliyor. Çöpün içindeki gerçek çöp ise %10 %15 civarında aslında. Atıksız yaşam için kompostlaştırma, biyometanizasyon vb. konularında çalışma yapılması zaruri. Bu özellikle kent ölçeğinde, büyükşehir belediyelerinden ve yasa koyuculardan beklentilerimiz. İlçe belediyesi olarak Kadıköy özelinde kompost tesisi vb. tesis projelerini gerçekleştirme imkanlarımız söz konusu değil, İstanbul’da bir çok ilçe belediyesinin böyle bir mekânsal imkanı yok. 

Atıksız Yaşam Hareketi, merkezi idare tarafından yürütülen Sıfır Atık Projesi ile nasıl örtüşüyor? Diğer kamu kurumları ve karar alıcılar ile iş birliğiniz var mı? 

Sıfır Atık Projesi özellikle kamusal alanlarda bir türlü gerçekleşemeyen, atıkların kaynağında ayrı toplanması konusunda bir gelişme yaşattı. Proje değil artık yönetmeliği de var (Sıfır Atık Yönetmeliği) ve bizde bu yönetmelikteki yükümlülüklerimizi bir İlçe Belediyesi olarak yerine getiriyoruz. 

Diğer yerel ve merkezi yönetimlerde buna benzer uygulamalar var mı? Kadıköy Belediyesi’nin bu alanda öncü- örnek olma misyonu- hedefi var mı? 

Birçok yerel yönetimin atık yönetimi konusunda başarılı uygulamaları var. Sanıyoruz, Atıksız Yaşam özelinde başka bir çalışma yok ülkemizde, özellikle Atıksız Yaşam Dükkânı yerel yönetim tarafından uygulanan ilk örnek. 

Kadıköylülerin atıksız yaşama tepkisi ve desteği nasıl? Desteklerini sağlamak ve artırmak için neler yapıyorsunuz?

Çok güzel ve destekleyici tepkiler alıyoruz. Bazı konularda güzel öneriler alıyoruz. Pandemi döneminde daha çok sosyal medya aracılığı ile ulaşmaya çalışıyoruz fakat mahalle toplantıları, okul eğitimleri, kapıdan kapıya bilgilendirmeler ve benzeri birçok yüz yüze eğitimimiz ve buluşmamız oldu şimdiye kadar. 

Bir yerel yönetim tüketim alışkanlıklarının değişmesi ve farkındalık yaratmak için neler yapabilir? 

Atıksız Yaşam Hareketinin adımlarını hayatlarınızda uygulayabilir; Atıksız Yaşam Hareketi’nin bir parçası olabilirsiniz. Önemli olan; her adımı mükemmel şekilde uygulamak yerine yapabildiğiniz kadarını hayata geçirmek. En küçük adım bile büyük fark yaratacaktır. 

Atıksız Yaşam adımları reddet, azalt, yeniden kullan, ayrıştır ve dönüştür -kompost yap’tan oluşuyor.  

Atıksız Yaşam Hareketinin ilk adımı ‘reddet’ ilkesini günlük yaşantımızın bir parçası haline getirebiliriz. İhtiyacımız olmayan, kısa süreliğine kullanıp attığımız, gereksiz yere tükettiğimiz ürünleri fark edip mümkün olduğunca bu ürünlere hayır diyebiliriz. Tek kullanımlıklar dediğimiz bu ürünlerin hayatınızı kolaylaştırdığını düşünebilirsiniz ama sadece 5 dakika için kullandığınız plastik pipet, take away kahve bardağı, plastik su şişesi, strafor gıda kutusu vb. ürünler doğada yüzlerce yıl kalıyor, geri dönüşüm kutusuna attığınız hatta üzerinde geri dönüşüm işareti olan bazı ürünler maalesef teknolojik sebepler ile geri dönüştürülemiyor.  Karton görünümlü çay kahve bardaklarınızın içi maalesef plastik kaplı. Dünyada 1950’li yıllardan bu yana plastik üretiliyor ve üretilen plastiğin sadece %9’u geri geri dönüştürüldü, %12’si yakıldı ve %79’u ise çöp toplama sahalarına veya doğaya atıldı.

Çalışma ve yaşam alanlarımızda tek kullanımlık ürünler yerine alternatif ürünlere yönelerek bireysel atık miktarımızı azaltmak mümkün. Kendi su mataramızı edinerek, kahve termosumuzu yanımızda taşıyarak, evimizde tek kullanımlık havlu kağıtlar yerine mutfak bezleri kullanarak, kendi alışveriş çantamızı taşıyarak, alışveriş yaparken mümkün olduğunca paketsiz gıda ve ürünleri tercih ederek ciddi farklar yaratabiliriz. 

Bu çabalarınızda STK’larla işbirlikleriniz var mı?

 Zaman zaman çeşitli STK’lar ile çalışıyoruz. 

Kadıköylülerin yurttaşların döngüsel ekonomiyi desteklemesi ve yerel üreticiden satın alma tercihlerini artırması için Belediye olarak, Atıksız Yaşam Hareketi dışında başka proje ve çalışmalarınız var mı?  

Potlaç, yerel üreticiyi destekleyen bir çalışma. 

“Geri Dönüşüm Harikadır Ama Yeterli Değildir.”

Kadıköylülere bir mesajınız var mı? 

Günümüzde yaşadığımız çevre sorunlarının büyük kısmı atıklardan kaynaklanmaktadır. Maalesef bir ürün üretiminden taşınıp elimize ulaşana kadar tahmin edemeyeceğimiz kadar fazla atık üretimine, su harcanmasına sebep olur. Üstelik günlük hayatımızda aslında hiç ihtiyacımız olmayan ve hızlıca tüketip attığımız, attıktan sonra da sihirli bir şekilde yok olduğunu farz ettiğimiz pek çok ürün doğaya, diğer canlılara hatta insan sağlığına tehdit oluşturmaya devam eder. Bu atıklar okyanuslarda devasa çöp adaları oluşumuna sebep olur, deniz canlıları ve kuşları öldürür ve mikroplastik olarak besin zincirine girerek insan hayatını tehdit eder. Maalesef çöpü çöpe atarak ondan kurtulamıyoruz. İnsanlık kendi yarattığı çöpte boğulmak üzere…

Eleştiri ve tüm önerilere açık olmakla birlikte, atık yönetimi hakkında kendi sorumluluklarının da farkına vararak daha az atık üretmek için küçük de  olsa bir adım atmaları, atıklarını doğru yere atma sorumluluklarını almalarını istiyoruz. 

Atık yönetimi ile ilgili konularda, öneri, şikayet, talepleri için 414 38 15 numaralı telefondan Kadıköy Belediyesi Atık Koordinasyon Merkezi’ni arayabilir, cevre.kadikoy.bel.tr. adresinden web sitemizi ziyaret edebilirler.