Türkiye’de Meslekler Ne Durumda?

Yürütücülüğünü İstanbul Medeniyet Üniversitesi Sosyoloji Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Lütfi Sunar’ın üstlendiği Türkiye’de Çalışma Hayatı ve Meslekler Araştırması tamamlandı. Araştırmadaki erkek katılımcılar daha çok güç, otorite ve özerklik anlamına gelen meslekleri yüksek puanlarken; kadınların yaratıcılık, bilgi ve değer özelliklerine sahip meslekleri öne çıkardığı gözlemleniyor.

Türkiye’de çalışmak sadece geçimi sağlamak olarak değil, sosyal olarak da değerli görülüyor. Çalışmak ve meslek sahibi olmak, aile gibi yerleşik bir değerken; şahsi beceri, kimlik ve itibarın kaynağı olarak çalışma hayatı da değer kazanmakta.

Yürütücülüğünü İstanbul Medeniyet Üniversitesi Sosyoloji Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Lütfi Sunar’ın üstlendiği Türkiye’de Çalışma Hayatı ve Meslekler Araştırması tamamlandı. Türkiye çapında gerçekleştirilen anketlere dayanan araştırma kapsamında 26 ilde 2711 kişi ile yüz yüze görüşüldü. 

Araştırmada meslek dünyasını temelden belirleyen hizmet sektörünün yükselişi, ücretlileşme, kentleşme, istihdam, işsizlik gibi bahisler incelendi ve yorumlandı. Araştırmaya katılanlardan 133 farklı mesleği 0 ila 100 arası puan vermeleri istendi ve alınan cevapların ortalaması üzerinden Türkiye Mesleki İtibar Skalası belirlendi. 

Hazırlanan rapora göre iş gücüne katılım oranı 2011’de %46 iken 2019’da %54 oldu. Bu bulguda muhtemelen köyden kente göçün tamamlanması, eğitim oranlarının artması, hane geçim standartlarının yükselmesi gibi etkenlerin rol oynadığı gözlemlenmekte. Bununla birlikte Türkiye’de işsizlik oranı da giderek artış gösterdi. İşsizlik oranı 2011’de %8.99 iken 2019’da 13,83’e yükseldi. İşsiz sayısı ise 2 milyon 266 binden 4 milyon 566 bine yükselmiş durumda.

Ankete katılanlar için kadın ve erkek oranı neredeyse yarı yarıya iken; ankete katılanların büyük bir kısmını kentte yaşayanlar (%94) oluşturdu. Katılımcıların eğitim seviyesi göz önünde bulundurulduğunda %31,65’inin lise altı, %68,35’inin lise ve üstü olduğu gözlemlenmekte. Bunun yanında örneklem grubunun %26,7’sinin geliri bulunmuyorken, %36,3’ünün ise aylık 3000’liranın altında geliri bulunmakta.

En İtibarlı Meslekler Hangileri? 

Araştırmaya göre Türkiye’de iyi bir işin genellikle sabit mesaili, az sorumluluk gerektiren, fazla yoğunluğu olmayan ve masa başı işler olarak tabir edilen temiz işlerden olmasına dair yaygın bir kanaat hâkim. 

Erkek katılımcılar daha çok güç, otorite ve özerklik anlamına gelen meslekleri yüksek puanlarken; kadınların yaratıcılık, bilgi ve değer özelliklerine sahip meslekleri öne çıkardığı gözlemlenmekte. Rapor bu bağlamda Türkiye’de kadınların, sanayi sonrası iş ve mesleklere daha kolay ve daha hızlı uyum sağlayacağını ifade ediyor. Sonuçlara göre sırasıyla Tıp Doktoru (%87), Hakim (%84), Profesör (%83), Pilot (%82) ve Büyükelçi (%82) sıfatına sahip olanlar en itibarlı ilk 5’i oluşturmakta.

En düşük itibarlı meslekler sıralamasında ise birinci sırada %24 oranlar dansözlük geliyor. Dansözlüğü sırasıyla Düzensiz İşlerde Çalışan İşçi (%28), Hamal (%29), Gündelik Temizlikçi (%31) ve Falcı (%32) sıfatına sahip olanlar takip etmekte.

Rapor endüstri sonrası topluma geçişin iş ve meslek piyasaları üzerindeki etkisi ortaya koymayı hedeflerken, yükselen meslekler ve gözden düşen mesleklerin de bu bağlamda belirginlik kazandığını vurgulamakta. Bu yaklaşıma göre Aktör (31 sıra), Sekreter (27 sıra), Emlakçı (25 sıra), Muhtar (25 sıra) ve Futbol Hakemi (22 sıra) sıfatıyla anılmak giderek revaçta olmaya başladı.

Hangi mesleklere olan ilgi azaldı (?) sorusu sorulduğunda ise 46 sıra düşüşle maden işçiliği gelmekte. Bunu Çiftçi (43 sıra), İmam (37 sıra), Mandıracı (34 sıra), Tesisatçı (29 sıra) sıfatına sahip olanlar takip ediyor.

Bir İşte Hangi Temel Özellikler Aranıyor?

Rapora göre iyi bir işte aranan özelliklerin başında; iş garantisi, iyi bir ücret ve iş güvenliği gelmekte. İşe dair sosyal ve şahsi gelişimle ilgili nitelikler ise son sıralarda yer almakta. Rapora göre iş garantisi ve iş güvenliğinin aranan özellikler arasında ilk iki sırada çıkması Türkiye’deki iş ve istihdam piyasalarının koşulları ile ilişkili. Yani yükselen işsizlik oranı, düşük maaşlar ve iş yerlerindeki yaralanmalar/ölümler insanları endişelendiren faktörlerin başında gelmekte. 

Araştırmada çalışmanın toplum içindeki anlamına dair de bir analiz gerçekleştirildi. Tabloya göre toplumda çalışmanın önemli bir değer olarak görüldüğünü söylemek gerekiyor. Katılımcılar, insanın önce kendine ve ailesine zaman ayırması gerekirken işin ise sonra geldiğini düşünmekte. Rapora göre bu durum Türkiye’de refahın arttığını ve çalışma ile ilgili gittikçe sanayi sonrası anlayışın yaygınlaşmaya başladığını gösteriyor. Ayrıca bu ifadeyi dengeleyecek şekilde katılımcılar hayatı anlamlı kılmak için çalışmanın şart olduğunu da ekliyor.

Neler Yapılmalı?

Araştırmada yapılan analizler kapsamında üretken, dinamik ve verimli bir çalışma hayatının, sorunsuz ve iyi işleyen bir mesleki formasyonun oluşumu için aşağıdaki uygulama ve geliştirmelerin yapılması gerekliliği ortaya çıkmakta:

1. Meslekler ile ilgili daha sistematik ve nitelikli verilerin toplanması gerekiyor.
2. Otomasyon ve robot iş gücünün Türkiye üzerinde oluşturacağı etkilerin başka bileşenlerle birlikte incelenerek derinlikli analizlerin yapılması icap ediyor.
3. Eğitim ve meslek arasındaki ilişkinin ve geçişliliğin daha nitelikli ve derinlikli bir biçimde analiz edilmeye ihtiyacı var.
4. Gençlerin işe ve çalışmaya yaklaşımı, meslek edinmesi ile ilgili durumu anlamamızı sağlayacak çalışmalar yapılmalı.
5. Türkiye’de işsizliği düşürecek uygulamalara acilen daha fazla eğilmek gerekmekte.
6. Merkezi üniversiteler bünyesinde iş ve meslek araştırmaları merkezlerinin kurulması faydalı olacak.
7. Çalışma hayatını ilgilendiren mevzuatın çalışmaya yönelik değerlerin değişimini kapsayacak bir şekilde güncellenmesi gerekmekte.
8. Meslek odalarının ve birliklerinin kendi mesleklerinin niteliği, gelişimi ve seyri ile ilgili daha fazla bilgi üretmesi, araştırma yapması ve elde edilen veriler ışığında politika oluşumu için katkı yapmaları gerekiyor.