Kara Rapor 2021: ‘Türkiye’de Sadece 2 Kentin Havası Temiz’

Temiz Hava Hakkı Platformu’nun (THHP) “Kara Rapor 2021: Hava Kirliliği ve Sağlık Etkileri” araştırması yayınlandı. Rapora göre, Türkiye’de sadece 2 kentin havası temiz. 45 ilde hava kirliliği, ulusal sınır değerleri aşıyor. Kirli hava, COVID-19 virüsünün vücuda girişini kolaylaştırıyor. THHP, ‘Hava Kirliliği ile Mücadele Stratejisi’ geliştirilmesi ve il bazında Temiz Hava Eylem Planları oluşturulmasını öneriyor.

THHP’nun hazırladığı ve  bu yıl dördüncüsü yayınlanan “Kara Rapor 2021: Hava Kirliliği ve Sağlık Etkileri” raporunda, Türkiye’nin bazı illerinde yıllardır çözülemeyen ciddi hava kirliliği sorunları yaşandığı ortaya konuyor.

Son 5 yılın hava kalitesinin incelendiği raporda, 2020 yılında ölçüm yapılan istasyon sayısının arttığına dikkat çekiliyor. Ancak TÜİK tarafından 2020 yılına ait ölüm verileri açıklanmadığı için; 2017 yılından beri her sene hesaplanan hava kirliliği kaynaklı ölüm sayısının bu yıl belirlenemediği vurgulanıyor.

Raporda öne çıkan bulgular şunlar:

Türkiye’nin Yarısı Soluduğu Havayı Bilmiyor

• 2020 yılında Türkiye’deki illerin yarısında, yani 42 şehirde kanserojen olan ince partikül (PM2.5) seviyesi yeterli düzeyde ölçülmedi.
• 2020 yılında Türkiye’de sadece 2 ilde (Bitlis ve Hakkari) Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ)’nün önerdiği kılavuz değerlerin altında temiz hava solundu.
• 2020 yılında yeterli veri alınabilen 72 ilin partikül madde değerleri (PM10) incelendiğinde 45 ilde hava kirliliğinin ulusal sınır değerleri dahi aştı. Raporda, orman yangınları nedeniyle havaya iklim değişikliğine de sebep olan siyah karbon kirleticisi salındığı belirtildi.
• Kirli hava, COVID-19 virüsünün vücuda girişini kolaylaştırıyor; hava kirliliği genlere de etki ederek yetişkinlerde majör depresyonu ve yaşlanmayı tetikliyor.

12 İlde Hava Tüm Yıl Kirli

• Hava kirliliği Türkiye’nin 12 şehrinde artık tüm yıla yayılan bir sorun: Muş, Iğdır, İstanbul, Sinop, Malatya, Edirne, Tokat, Kayseri, Denizli, Düzce, Karabük, Ağrı ve Ankara’daki 15 istasyonda 2020 yılı boyunca yapılan ölçümlerde ‘yüksek hava kirliliği’ gözlemlendi.
• Türkiye’de sadece Bitlis ve Hakkari’de hava kirliliği (PM10) DSÖ kılavuz değerlerinin altında ölçüldü. Hava kirliliğinin en yüksek oranda olduğu şehrin ise Muş; Muşlular yılın 306 günü kirli hava soludu.

3 Büyükşehrin İlçelerinin Havası Kirli

• 2020 yılında İstanbul’da PM10 ortalamasının önceki yıllara göre daha düşük seviyelerde oldu ancak uzmanlar bu seviyenin dahi DSÖ’nün önerdiği kılavuz değerlerin iki katı idi.
• İstanbul’un ilçeleri Mecidiyeköy, Sultangazi, Esenyurt ve Alibeyköy’de PM10 ortalamasının DSÖ yıllık kılavuz değerlerinin 3 katından fazla seviyede oldu.
• Ankara Siteler istasyonunun yakınında ise yıllık PM10 ortalaması DSÖ kılavuz değerlerinin dört katını aştı.
• İzmir’deki en kötü hava kalitesi, 2016 yılından beri ölçüm verileri kamuoyu ile paylaşılmayan Aliağa’da ölçüldü.

Orman Yangınları Havayı da Kirletti

• Türkiye’de son 10 yılda sıcak hava dalgalarının artması ve beraberinde yaşanan orman yangınları, hava kirliliğinin önemli sebepleri arasında. Orman yangınlarında oluşan hava kirliliği ve dumanın içindeki partikül madde, yer seviyesi ozonu ve karbonmonoksit maruziyeti, en büyük sağlık riskini oluşturuyor.
• 2020’de Hatay Samandağ’da yaşanan yangın sebebiyle, havaya iklim değişikliğine de sebep olan siyah karbon kirleticisi salındı. Siyah karbon, iklim değişikliğine de sebep olan hava kirleticilerinden biri.

Kirli Hava, COVID-19’u Vücuda Girişini Kolaylaştırıyor

• Uzun dönem hava kirliliğine maruz kalan milyonlarca insan solunum ve kalp damar sistemi hastalıkları, diyabet gibi kronik hastalıklar veya kanser ile mücadele ediyor ve COVID-19 gibi virüslere karşı daha savunmasız hale geliyor.
• Hava kirliliğinin daha yüksek olduğu bölgelerde COVID-19 vaka sayılarının daha yüksek; bu nedenle COVID-19 hastalığı pandemisi ile mücadele için hava kirliliğini azaltacak önlemlerin alınması öneriliyor.
• Hava kirliliğinin genler üzerinde de etkili; kirliliğin etkisinin yaşamın tüm dönemlerinde farklı olduğu belirtilirken gebelik öncesi, anne karnında, erken çocukluk ve yaşlılık dönemlerinde partikül maddenin etkilerine yatkınlık artıyor.
• “Son yıllarda PM’ye maruz kalma ile mental sağlık arasındaki ilişkiye dair bulgular daha netleşmeye başladı. Hava kirliliğinin mental bozuklukların, özellikle majör depresyonun tetiklenmesindeki olası rolüne dair kanıtlar bulunuyor”.

Temiz Hava ve Hava Kirliliği İle Mücadele Stratejisi Çağrısı 

Tüm bu bulgulardan hareketle, Kara Rapor 2021’i yayınlayan Temiz Hava Hakkı Platformu önerileri şunlar:

1. ‘Hava Kirliliği ile Mücadele Stratejisi’ geliştirilmeli
2. İller bazında Temiz Hava Eylem Planları oluşturulmalı
3. PM2.5 ve PM10 değerleri başta olmak üzere tüm kirleticiler ülke genelinde düzenli olarak izlenmeli ve açıklanmalı
4. Hava kirliliğinin sağlık etkilerini hesaplamayı sağlayacak ölüm sayısı gibi veriler açıklanmalı
5. Çevre mevzuatına uyması için gerekli yatırımlarını tamamlamayan kömürlü termik santrallerin çalışmasına izin verilmemeli
6. Endüstriyel yatırımlardan Sağlık Etki Değerlendirmesi Raporu istenmeli
7. Hava Kirliliği Mevzuatı DSÖ kılavuz değerleriyle uyumlu hale getirilmeli
8. Fosil yakıt desteklerine son verilmeli ve adil geçiş planları yapılmalı
9. Alternatif enerji kaynakları, ulaşım araçları desteklenmeli
10. Sağlık Bakanlığı ile Çevre ve Şehircilik Bakanlığı STK’lar, meslek örgütleri işbirliğine gitmeli, korona sonrası dönemde hava kirliliğini azaltmak için planlar yapılmalı

Raporun tümüne buradan ulaşabilirsiniz.