2020 Yılı İnsan Hakları Raporu: Hak ve Özgürlüklerde Geriye Gidiş Sürdü

Türkiye insan Hakları Vakfı’nın '2020 Yılı İnsan Hakları Raporu'nda pandeminin de etkisiyle hak ve özgürlüklerde geriye gidişin sürdüğü ve yaşam hakkı ihlallerinin yoğun olduğu tespiti yapılıyor. Raporda, hak ihlallerinin en önemli nedeni olarak siyasal iktidarın ülkenin tüm meselelerini güvenlik sorunu hâline getiren ve toplumu kutuplaştıran politikaları gösteriliyor.

2020 Yılı İnsan Hakları Raporu’nda öncelikle 2020 yılında da OHAL’in etkisinin sürdürdüğünü altı çiziliyor. 18 Temmuz 2018 tarihinde kâğıt üstünde kaldırılan olağanüstü hâlin fiiliyatta yapılan düzenlemelerle kalıcı hâle getirildiği kaydediliyor.

Raporda, salgınla baş edebilmenin en etkin yolunun “insan hakları bakış açısını kılavuz edinen, şeffaflığı, demokratik ve katılımcı yöntemleri temel alan bir kriz yönetimi” gerekliliğinin hatırlatılmasına rağmen, Türkiye’de siyasal iktidarın salgın ile mücadeleyi “militarist bir zihniyetle güvenlik sorunu” hâline getirdiği iddia ediliyor. Dahası iktidarın salgın sürecini erkini daha da merkezileştirmenin ve toplum üzerindeki baskı ve kontrolünü daha da artırmak için bir fırsat olarak kullandığı söyleniyor.

Söz konusu tespitlerden hareketle; raporda 2020 yılında başta bilgi edinme hakkı, yaşam hakkı, kişi güvenliği ve işkence yasağı, ayrımcılık yasağı, sağlığa erişim hakkı, çalışma hakkı, düşünce ve ifade özgürlüğü, toplanma ve gösteri yapma özgürlüğü olmak üzere pek çok temel hak ve özgürlük yoğun bir şekilde ihlal edildiği belirtiliyor.

2020 Yılı Yaşam Hakkı İhlallerinin Yoğun Yaşandığı Bir Yıl

• Rapora göre; 2020 yılı, yurt içi ve yurt dışında yapılan askeri operasyonlar, çatışma ve saldırılar, kolluk güçlerinin kural ve denetim dışı artan şiddeti, başta siyasal muhalifler olmak üzere inançları, etnik kimlikleri, cinsiyetleri ve cinsel yönelimleri farklı olanlara yönelik ayrımcı ve nefret içerikli sivil saldırılar sonucunda 2020 yılı yaşam hakkı ihlallerinin yoğun olarak yaşandığı bir yıl oldu.
• 2020 yılında resmi gözaltı merkezlerinde işkence ve diğer kötü muamele uygulamalarında ciddi bir artış tespit edildi.
• Buna ek olarak, kolluk güçlerinin barışçıl toplanma ve gösterilere müdahalesi sırasında, sokak ve açık alanlarda ya da ev ve iş yeri gibi mekânlarda işkence ve diğer kötü muamele uygulamalarında da artış görüldü.
• Ayrıca OHAL’in ilan edildiği 2016 yılından bu yana yeniden bir artış gösteren zorla kaçırma/kaybetme vakaları da 2020’de kaygı verici bir durum olmaya devam etti.
• Yıl içinde siyasi parti üyeleri, işçiler, köylüler, öğrenciler, avukatlar, kadınlar, LGBTİQ+ bireyler ve hak savunucuları başta olmak üzere hemen her toplumsal kesimden kişi ve gruplar toplanma ve gösteri yapma özgürlüklerini mülki amirlerin yasakları ve/veya kolluk güçlerinin fiili müdahaleleri sonucunda kullanamadı.
• Türkiye’de yurttaşlar, toplu olarak bir araya gelip eyleyemedikleri ve düşüncelerini açıklayamadıkları için örgütlenme özgürlüklerini de kullanamadı; müşterek geleceklerini şekillendirmek üzere sivil ve kamusal alana örgütlü olarak katılamadı.

Rapordan öne çıkan bazı bulgular şunlar:

• 2020 yılında yaşam hakkı ihlal edilen en az 3 bin 291 kişi hayatını kaybetti.
• En az 2 bin 427 işçi iş cinayeti sonucu yaşamını yitirdi.
• Her gün en az 6 işçi iş cinayeti sonucu yaşamını yitirdi.
• En az 741 işçi Covid-19 nedeniyle yaşamını yitirdi.
• En az 284 kadın, erkekler tarafından öldürüldü.
• Şüpheli bir şeklide ölen veya intihar ettiği iddia edilen kadın sayısı ise en az 255,  öldürülen çocuk sayısı 26.
• Salgın nedeniyle 2020 yılında 322 sağlık emekçisi yaşamını yitirdi.
• En az 140 olayda en az 404 kişi işkence ve kötü muamelelere maruz kaldı, en az 86 kişi yaralandı.
• 13 ırkçı saldırıda 3’ü çocuk toplam 7 kişi yaşamını yitirdi, 1’i çocuk 8 kişi yaralandı. Bu saldırıların 8’i mültecilere karşı yapıldı.
• Cezaevlerinde en az 35 mahpus yaşamını yitirdi. 8’i Covid-19 salgını nedeniyle olmak üzere 19 hasta mahpus yaşamını yitirdi. Şüpheli bir şekilde yaşamını yitiren mahpus sayısı 3.
• 3 milletvekilinin vekillikleri, haklarındaki kesinleşmiş mahkeme kararlarına dayanarak düşürüldü ve söz konusu 3 milletvekili tutuklandı.
• Yerel yönetimlere seçilmiş 108 kişi gözaltına alındı. Siyasi partilerin üye ve yöneticisi olan en az 513 kişi gözaltına alındı, 141 kişi tutuklandı.
• Dernek, vakıf, sendika ve meslek örgütleri ile çeşitli platformlar ve inisiyatiflerin üye ve yöneticisi olan en az 299 kişi gözaltına alındı, 90 kişi tutuklandı.
• İnsan hakları savunucusu 25 kişi gözaltına alındı.
• 2020 yılında ‘örgüte yardım ve yataklık etmek’, ‘örgüt propagandası yapmak’ ve ‘örgüt üyesi olmak’ gibi gerekçeler ile en az bin 865 kişi gözaltına alındı, 211 kişi tutuklandı. 231 kişi adli kontrol şartıyla, 23 kişi ise ev hapsi şartıyla serbest bırakıldı.
• 3 siyasi partinin 1 il ve 7 ilçe binasına kimliği belirsiz kişi ya da kişiler tarafından saldırıya uğradı. Daha sonra kendisi polise teslim olan 1 saldırgan tutuklandı. HDP’nin 4 il ve 6 ilçe binası güvenlik güçleri tarafından basıldı.
• 745 eyleme kolluk kuvvetleri tarafından müdahale edildi, 88 toplantı ve gösteri engellendi.
• Bu müdahalelerde 2014 kişi fiziksel şiddet kullanılarak gözaltına alındı, en az 65 kişi yaralandı, 1’i çocuk olmak üzere 9 kişi tutuklandı.
• 36 ilde yaşayan 61 milyon 959 bin 479 yurttaş, en kısası 1 en uzunu 30 gün olmak üzere valilikler tarafından 130 kez eylem ve etkinliklerin yasaklanması nedeniyle toplantı ve gösteri özgürlüğünü kullanamamıştır.
• En az 72 basın çalışanı ve 1 yazar gözaltına alındı. En az 25 gazeteci 2020 yılı içinde tutuklandı, 17 gazeteci ise adli kontrol şartıyla serbest bırakıldı. 2020 yılında en az 239 gazeteci ve basın çalışanı haklarında açılan 129 davada yargılandılar.
•  Sosyal medya paylaşımları gerekçe gösterilerek en az 616 kişi gözaltına alındı, 11 kişi tutuklandı, 16 kişi adli kontrol şartıyla, 1 kişi yurtdışına çıkış yasağıyla serbest bırakıldı.
•  En az 147 kişi hakkında sosyal medya paylaşımları gerekçe gösterilerek soruşturma başlatıldı.
•  ‘Cumhurbaşkanı’na hakaret’ iddiasıyla 2020 yılında en az 24 kişi gözaltına alındı, 2 kişi tutuklandı.”

2020 yılı Türkiye İnsan Hakları Raporu’na buradan ulaşabilirsiniz.