“İBB’nin Ana Hedeflerinden Biri İstanbul’un Depreme Dayanıklı Şehir Haline Gelmesi”

İstanbul Büyükşehir Belediyesi'nin, TBMM Deprem Araştırma Komisyonu’na sunduğu raporu Sivil Sayfalar'a değerlendiren İBB Deprem ve Zemin İnceleme Müdürü Kemal Duran, İstanbul’un depreme dayanıklı bir şehir haline gelmesinin İBB’nin ana hedeflerinden biri olduğunu kaydetti.

İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB) TBMM Deprem Araştırma Komisyonu’na yaptığı sunumda, “İstanbul’da olası bir depremde 200 bin binanın orta ve ağır hasar alması ve 3 milyon insanın” etkilenmesinin beklendiği tespitini paylaştı. İstanbul’un deprem dahil afete hazırlıkta mevcut durumunu İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB) Deprem ve Zemin İnceleme Müdürü Kemal Duran ile konuştuk. “İstanbul’un depreme dayanıklı bir şehir haline gelmesinin İBB’nin birincil meselesi” olduğunu Başkan Ekrem İmamoğlu’nun da ifade ettiğini hatırlatan Duran, İBB’nin hayata geçirdiği pek çok uygulama ile Komisyon’a ilettikleri mevzuat değişiklikleri ile diğer önerileri paylaştı.

Büyük bir deprem olasılığına karşı İstanbul, yerel yönetimler düzeyinde (il-ilçe) 2021 yılının başında ne durumda? Deprem riski, diğer afet risklerine İstanbul için en büyük tehdit denebilir mi?

2012 yılında İBB Deprem ve Zemin İnceleme Müdürlüğü tarafından “Afet Risk Yönetimi için Mega Şehir Gösterge Sistemi-MegaİST” hazırlandı. MegaİST, afet önleme ve risk yönetimi çalışmalarında, karar verici ve yöneticilerin doğru stratejiler geliştirebilme ve uygun risk azaltma kararları almasına yardımcı olmasına ve afet riskine ilişkin tüm bilgilerin ilgili paydaşlara doğru şekilde aktarılabilmesine olanak sağlamak üzere kurgulandı. Ayrıca, afetlerle kurumsal mücadele edebilme kapasitesine de olanak veriyor.

“Mücadele Kapasitesi İndeksi” ve “Afet Risk Yönetimi İndeksi” çalışmanın sonuçlarından Kentsel Sismik Risk İndeksi” hazırlandı. Her üç bileşenin birbiri ile etkileşimi ve bütünleştirilmesiyle aşağıda yer alan konsept diyagram oluşturuldu. Bu modele göre, Kentsel Sismik Risk analizleri ile olası bir deprem sonrasında yaşanabilecek kayıplar fiziki ve sosyal boyutu ile ele alınıyor.  Mücadele kapasitesi analizleri ile de İBB’nin söz konusu kayıpların doğurduğu sonuçlar ile baş edebilme seviyesi değerlendiriliyor.  Afet Risk Yönetim İndeksi’nde ise tüm bu sürecin idari performans kriterlerine göre yönetilme kapasitesi analiz ediliyor. İBB bünyesinde, kurumsal mücadele kapasitesi ve diğer bileşenlerin, güncel risk analizleri ve veri setleri ile güncellenmesi çalışmaları sürüyor.

İBB’nin TBMM Deprem Araştırma Komisyonu’na yaptığı sunumda “İstanbul’da olası bir depremde 200 bin binanın orta ve ağır hasar almasının beklendiği, bunun da 3 milyon insanı etkileyebileceği” tespiti paylaşıldı. Bu tablo karşısında, İBB’nin İstanbul’un afet ve risklerini azaltma konusunda acil olarak- kısa vadede- hayata geçirmeyi planladığı faaliyetler neler? 

İstanbul’un Deprem Hasar Tahmin çalışmaları, 2002 yılındaki İBB DEZİM-JICA (Japon Uluslararası İşbirliği Ajansı) çalışması ile başladı. Bu çalışmayı, 2009 yılındaki İBB DEZİM-OYO çalışması izledi. Söz konusu deprem hasar çalışması, 2018 yılı sonu itibarı ile Mw =7.5  büyüklüğündeki yıkıcı bir deprem senaryosuna göre, alt-üst yapıda oluşabilecek hasar, can kaybı, ekonomik kayıplar, alt yapı hasarı, barınma ihtiyacı vb. analiz sonuçlarını içeriyor.

Bu doğrultuda, İBB Deprem ve Zemin İnceleme Müdürlüğü tarafından, “İstanbul İli Olası Deprem Kayıp Tahminlerinin Güncellenmesi Projesi (2019)” çıktıları özelleştirildi ve ilçelere özel  analizler ve haritalamalar yapıldı:  İstanbul’un 39 ilçesi için “İlçe Olası Deprem Kayıp Tahmini Kitapçıkları” üretildi. Bu çalışmaların sonuçlarına ve Mw =7.5  büyüklüğündeki yıkıcı bir deprem senaryosuna göre ; yaklaşık 16 milyon nüfus ve İBB Deprem ve Zemin İnceleme Müdürlüğü’nce yapılmış 1.166.000 adetlik bina envanteri ve diğer bileşenler dikkate alınarak, 7.5 lik bir depremde; deterministik ve olasılıksal senaryolar oluşturuldu.

Bu senaryolara göre :

• 14.000-49.000 aralığında can kaybı,
•  302.000 binada hafif hasar,
• 146.500 binada orta hasar,
• 34.400 binada ağır hasar ve
• 13.500 binada da çok ağır hasar,
• yaklaşık 100 binin üzerinde hafif, hastanede tedavi ve ağır yaralı öngörüsü mevcuttur.

Bütünleşik Afet Yönetimi

İBB, bütünleşik afet yönetimi adına hem kendi iç birimlerinin koordinasyonunu hem de merkezi idare ile yapılabilecekler adına çalışmalarını kurgulamayı sürdürüyor.  Hali hazırda yapılmamış olan tehlike ve risk analizleri yapılıyor; deprem-tsunami erken uyarı sistemleri, deprem acil müdahale sistemler kuruluyor; bina deprem performansı irdelemeleri ; deprem odaklı kentsel dönüşüm çalışmaları; kentsel dönüşüm için finansman ve risk transferi çalışmaları ;  gaz-su vb. alt yapının iyileştirilmesi, lojistik çalışmalar, içme suyu alternatifleri oluşturması, ulaşım planları, afet bilgi sistemleri, hizmet binalarının deprem güvenliğinin sağlanması, yapı sağlığı izleme sistemleri, üst geçitlerin deprem güvenli hale getirilmesi, eğitim, deprem seferberlik planı İstanbul deprem konseyi kurulumu vb. çalışmalar yapılıyor. Bu konudaki detaylara ibb.gov.tr, depremzemin.ibb.gov.tr, akom.ibb.istanbul adresinden de ulaşılabilir.

 “İBB, bütünleşik afet yönetimi adına hem kendi iç birimlerinin koordinasyonunu hem de merkezi idare ile yapılabilecekler adına çalışmalarını kurgulamayı sürdürüyor.”

TBMM’de kurulan Depreme Karşı Alınabilecek Önlemleri Araştırma Komisyonu yerel yönetim olarak İBB’nin ilettiği görüş ve önerileri paylaşır mısınız? İstanbul depremle mücadelede nasıl bir politika izliyor? 

İBB olarak, yukarıda özetlenen çalışmaların yanı sıra, İstanbul için yapılacak çalışmaları hızlandırmak ve şehrin deprem dayanıklığını arttırmak amacıyla yapılması gerekli gördüğümüz bazı hukuki düzenlemeler de TBMM’ye iletildi. Özellikle 7269, 3194, 5393, 5216, 6306 sayılı yasalar ile bazı alt mevzuatlara dair düzenleme ve diğer yeni önerilerle birlikte İstanbul Deprem Konseyi’nin oluşturulması da Meclise iletildi.

İBB, Türkiye’de diğer büyük kentlerden farklı olarak deprem riskine karşı özgün ya da farklı bir çalışma-proje yürütüyor mu? İstanbul nüfusunu ve ülke ekonomisi üzerindeki etkisini dikkate aldığımızda, İstanbul’un avantajları ve dezavantajları neler olabilir? 

İBB Deprem Risk Yönetimi ve Kentsel İyileştirme Daire Başkanlığı’na bağlı 3 müdürlükten birisi olan Deprem ve Zemin İnceleme Müdürlüğü bünyesinde, daha çok deprem tehlike ve risk analizleri yapılıyor. Başkanlığa bağlı İstanbul Şehircilik Atölyesi Müdürlüğü’nde ise daha çok bina deprem performansı irdelemeleri, yapı sağlığı izleme sistemler v.b. projeler ile yine başkanlığa bağlı bir diğer müdürlük olan Kentsel Dönüşüm Müdürlüğü’nde ise deprem odaklı kentsel dönüşüm çalışmaları yürütülüyor.

Deprem ve Zemin İnceleme Müdürlüğü, Birleşmiş Milletler Afet Risklerini Azaltma Ofisinin (UNDRR) afet risklerini azaltmaya dair temel prensiplerine göre hareket eden, ülke genelinde diğer yerel idareler tarafından örnek alınan, merkezi idarelerin de talep ettiği raporları ve veri setlerini üreten, öncü çalışmaları yapmaya devam eden bir birimdir.

Buradan hareketle, 2019 yılının Aralık ayında İstanbul Deprem Çalıştayı düzenlendi. 600 akademisyen ve 700 uzman kurumsal temsilcinin katılımıyla gerçekleştirilen Çalıştay’da, katılımcıların İstanbul’a dair gördükleri temel sorunlar ve çözüm önerileri bir rapor haline getirildi. Ocak ayı sonunda yayınlanan bu rapora bağlantıdan adresinden ulaşılabilir.

• Bir diğer önemli çalışmamız, İstanbul’un 39 ilçesi için “İlçe Olası Deprem Kayıp Tahmini Kitapçıkları” üretildi. İstanbul’un, Marmara Denizi’ne ve Boğaz’a kıyısı olan 17 ilçesi için “İlçe Tsunami Risk Analizlerini ve Tsunami Eylem Planı’nı da içeren İlçe Kitapçıkları” üretildi.
• İstanbul’un 39 ilçesi için “İlçe Heyelan Farkındalık Kitapçıkları” üretildi. İstanbul için “Deprem Sonrası İçme ve Kullanma Suyu Teminine Yönelik Olarak İstanbul İl Alanı Hidrojeolojik Ortamlarının (Yeraltı Suyu Ortamları) Tespiti ve Toplanma, Barınma ve Çadır Alanlarında İhtiyaç Duyulacak İçme Suyu İhtiyacı için Yeraltı Suyu, Kuyu Suyu ve Memba Suyu Alternatiflerinin Değerlendirilmesi” projeleri tamamlandı. Bu hususta, bir sonraki adım olan jeo-hidrolik ortamların tespiti ve eylem planı çalışmaları da kurgulanarak çalışmalara başlandı.
• Afet Eğitimi kapsamında Çevrimiçi Eğitim Projesi, Eylül 2020’den itibaren devam ediyor. Bu eğitimlerde; Temel Afet Bilinci, Tehlike ve Risk Bileşenleri, Yer Bilimleri (Jeoloji, Jeofizik, Jeodezi vb.), Deprem Dayanıklı Yapı Tasarımı, Mekânsal Planlama, Afet Ekonomisi, Acil Durum Yönetimi vb. konu başlıklarına yer verilmekte olup, bu konularda çalışan birçok akademisyen ile beraber İBB Deprem Konseyi bünyesindeki Deprem Bilim Kurulu üyelerinden, bazen de JICA vb. yurt dışından akademisyen ve bilim insanlarının tecrübelerinden faydalanılarak bu eğitimler sürdürülmektedir.
• Afet Eğitim Merkezi: İstanbul genelinde, tüm vatandaşların afet farkındalığının artırılması ve bilinç düzeyinin en üst seviyeye çıkarılması için önümüzdeki 3 yıl içinde, Avrupa ve Anadolu Yakası’nda birer adet, toplam 2 adet afet eğitim merkezi hayata geçirilecek.

 

• Kandilli Rasathanesi DAE Deprem Mühendisliği ve İBB Deprem ve Zemin İnceleme Müdürlüğü arasında yapılan bir protokol ile İstanbul Deprem Erken Uyarı ve Acil Müdahale Sistemleri entegrasyonu, il geneli hasar tahmini güncellemeleri, sanayi, kültürel miras vb. özel katmanların risk profillerinin irdelenmesi ve hasar öngörüleri ve olası bir depremde İstanbul’da deprem erken uyarı ihtiyaç analizi raporu işlerine ait bütün aşamalar tamamlandı, proje iş kalemlerine dair çalışmalar başladı.
• “Web Tabanlı Bilgi Altyapısı ile İstanbul’a dair bütün analiz ve sonuçlar, oluşturulan web altyapısı üzerinden hem iç birimlerle hem de vatandaşlar ile paylaşılıyor.”
• Özellikle, İstanbul gibi afet riskleri altındaki şehirlerde, Birleşmiş Milletler Afet Risklerini Azaltma Ofisi’nin de vurguladığı, eğitimlerin yaygınlaştırılması, paydaş ve vatandaşlarda pozitif bir bilinç oluşturma çalışmaları adına çok önemli bir çalışma sayılabilecek olan Web Tabanlı Bilgi Altyapısı oluşturuldu. İstanbul’a dair bütün analiz ve sonuçlar, oluşturulan web altyapısı üzerinden hem iç birimlerle hem de vatandaşlar ile paylaşılıyor.
• İstanbul geneli için il alanının Jeofizik Haritaların Üretilmesi (İBB ile İstanbul Üniversitesi, Boğaziçi Üniversitesi, İstanbul Teknik Üniversitesi İşbirliği; Kentsel Risklerin İrdelenmesi, diğer veriler ile kıyaslama, Zemin Büyütme, Hâkim Frekans, Hâkim Periyot, Zemin Büyütme vb. Haritaları) çalışmlarına başlandı. Bu sayede il genelinin tamamı kapsanmış olacak.
• Depremlerin ve Yer Hareketlerinin İzlenmesi yani Sismoloji ve Tsunami Risk Analizi, Sismoloji ve tsunami alanlarında mobil uygulamalar geliştirilmesi, tsunami uyarı sistemlerinin kurgulanması ve güncel veri paketleri ile güncellemeler (Boğaziçi Üniversitesi, İTÜ, İÜ ve Kandilli Rasathanesi DAE BDTİM ve ODTÜ İşbirliği) yapılması işlerine dair çalışmalara başlanıldı.
• İl Geneli Heyelan Envanteri ve İlçe Heyelan Bilgi Kitapçıkları 2020’de tamamlandı. Heyelan Tehlike ve Duyarlılık Rapor ve Haritalama Çalışmaları ile Web Tabanlı Uygulama Çalışmaları ise, İTÜ ve ODTÜ ile beraber yürütülecek (2020-2022).
• İl Geneli Kent Jeolojisi Haritası ve Raporlarının Revizyonu (2020-2022) İTÜ ve İÜ önderliğinde gerçekleştirilecek ; buradan çıkan sonuçlar da bütün diğer çalışmalarda kullanılacak.
• Mikrobölgeleme Projeleri, 2020-2024 arası, İstanbul’un daha çok batı kesimlerinde yani Silivri, Çatalca, Büyükçekmece, Beylikdüzü, Esenyurt, Küçükçekmece gibi bölgelerde yapılacak (425 km²) ve bu kapsamdaki işlerin ihale edilmesi devam ediyor. Ayrıca, İstanbul il alanının kuzey kesimlerinde de (Sarıyer, Beşiktaş, Şişli vb.) mikrobölgeleme projeleri çalışmalarına başlandı.
• 2018 İBB Deprem ve Zemin İnceleme Müdürlüğü tarafından hazırlanan ve dinamik bir veri seti olması nedeni ile sürekli güncel tutulması gereken İstanbul Bina Envanterinin Güncellenmesi/Güncel Tutulması işinde de çalışmalara başlandı.
• İstanbul İl Alanı Hidrojeoloji Rapor ve Haritalarının Üretilmesi işi çalışmalarına da akademisyenlerin önderliğinde başlandı.  (2020-2023).

• Tsunami Eylem Planı Uygulama Projelerinin Gerçekleştirilmesi işinde de yapısal olmayan ve yapısal eylemlerin hayata geçirilmesi süreci başlandı. (2020-2024)
• İstanbul il geneli deformasyonların jeofizik, jeolojik, hidrojeolojik ve jeodezik veri setleri ile izlenmesi, irdelenmesi işi çalışmalarına da akademisyenlerin önderliğinde başlandı. (2020-2023)
• Afet Odaklı Kentsel Dönüşüm İhtiyacına Yönelik ve Yeni İmalatlara Yönelik Doğal Kaynaklar İhtiyaç Analizi (endüstriyel hammadde vb.) işi çalışmalarına da akademisyenlerin önderliğinde sürüyor. (2020-2023)
• İstanbul il Alanı Hidrojeolojik Ortamların Jeotermal Potansiyelinin Araştırılması işine dair ön hazırlıklara başlanılmış olup; diğer yer bilimleri ile ilgili çalışmaları ile birlikte akademisyenlerin önderliğinde bu yıl içinde başlanacak. (2021-2023)
• İstanbul İl Geneli Geneli Su Baskını/Sellenme Risk Analizleri çalışmalarına da bu yıl içinde başlanılacak. (2021 – 2024)
• İstanbul Deprem Master Planı’nın (İDMP) özetinin çıkarılması ve günümüz şartlarına göre genel bir değerlendirmesinin yapılması süreci tamamlandı.
• Engelli ve Yaşlıların Depreme Hazırlanması: Nüfusun %12’sini oluşturan engelli bireyler, onların yakın aileleri ve yaşlıların olası depremlere hazırlanması çalışmalarına katkı olması açısından görsel ve işitsel engellilere erişebilmek için, onları deprem hususunda ve olası tehlikeye dair bilgilendirmek adına işaret dili uzmanı da kullanılarak, video ve ses kaydı ile engellilere özel bir video hazırlandı. İstanbul geneli için olası yıkıcı bir depremin oluşturabileceği hasara ilişkin, Başkanlığın engelli yaşam danışmanları ile iletişim şekli ve dili üzerinde titizlikle duruldu, söz konusu altlık hazırlıklar tamamlandı. Video-ses kayıt çalışmaları ise çok yakında paylaşılacak.
• Deprem Hackathonu: İstanbul’da olası bir deprem anında ve sonrasındaki iletişim problemlerini (mağdurla yakın arasındaki, mağdurla kurtarma ekipleri arasındaki, vs.) çözmek amacıyla, İstanbul Büyükşehir Belediyesi, Türkiye Bilişim Vakfı, Başlangıç Noktası, İTÜ Yapay Zeka Merkezi, Zemin İstanbul ve Kodluyoruz işbirliği ile 28-31 Mayıs 2020 tarihlerinde on-line bir yarışma düzenledi. Öne çıkan ve ödül alan ilk 3 proje, SOUNDQUAKE, DEHA ve BLOCKLEARNERS takımlarının projelerinin uygulanmasına yönelik çalışmalar sürüyor.

“İstanbul’un deprem dayanımlı bir şehre dönüşmesine katkı sağlamak ve hangi kurumun samimiyetle bu işe emek harcadığını, çözmeye çalıştığının takdirini yapmak, sayın milletimizindir.”

Merkezi yönetimin İBB’ye depremle mücadele konusunda sağladığı kolaylıklar ve işbirliğinden söz edilebilir mi? İBB, merkezi idareden ne talep ediyor? Bu talebe yanıt alabiliyor mu?

İstanbul’un depreme dayanıklı bir şehir haline gelmesi, İBB’nin ana hedefleri hatta başkanımız Sn. İmamoğlu’nun da ifade ettiği üzere birincil meselesidir. Bu amaçla yapılan talepler, aslında Birleşmiş Milletler Afet Risklerini Azaltma Ofisinin (UNDRR) afet risklerini azaltmaya dair temel prensiplerde belirtilen hususlar.  Burada, özellikle mevzuattan kaynaklanan sıkıntılar ile İstanbul gibi şehirlerde merkezi idareden beklentimiz bildirildi. Yine finansman ayağında da sıkıntılar, talep olarak merkezi idareye iletildi. İstanbul’un deprem dayanımlı bir şehre dönüşmesine katkı sağlamak ve hangi kurumun samimiyetle bu işe emek harcadığını, çözmeye çalıştığının takdirini yapmak, sayın milletimizindir.

Senaryolarının Tümünde İstanbul’da Yıkıcı Deprem Olasılığı Yer Alıyor  

İstanbul’da yaşayan yurttaşlara depreme hazırlık noktasında pandemi ve ekonomik koşulları dikkate alarak ne önerirsiniz?

İstanbul için hazırlanan çeşitli senaryolarda dile getirilen yer ve büyüklük önerileri farklı olsa da yıkıcı bir deprem olasılığı devam ediyor. Dolayısı ile deprem öncesi, anı ve sonrası için alınması gerekli önlemler değişmedi. Devrem güvenli evlerde ikamet etme, binalarımızın deprem performans irdelemeleri ihtiyacı, ev içi eşyaları sabitleme, deprem çantası ihtiyacı, aile tatbikatları/hazırlıkları yapma, çök-kapan-tutun gibi pratikleri bilme vb. hususlara ihtiyaç sürüyor.

Deprem dayanımı ve pandemi gibi beklenilmeyen durumlar için İBB de kendi adına ekonomiye dair çözümler ve projeler geliştiriyor. Zor durumdaki saygıdeğer İstanbul’lulara yardım adına İBB’nin projeleri kamuoyu ile paylaşılıyor. Ancak, pandemi ile beraber, Prof. Dr. Mikdat Kadıoğlu hocamızın da ifade ettiği gibi, COVID-19 tarzı salgınlara has ilave önlemler gerekmekte. Salgın hususunda uzman görüş ve önerilerine mutlaka özen göstermek gerekir.

Depreme hazırlık konusunda STK’lar ile iş birliği yapıyor musunuz? Sivil toplum aktörlerine ne önerirsiniz?  

Özellikle, müdürlüğümüz, misyonuna ve vizyonuna uygun olmak kaydı ile meslek örgütleri, odalar, teknik menşeili STK’lar, yerli ve yabancı kuruluşlar, üniversiteler, enstitüler vb. ile iş birlikleri yapmaktadır. Zaten, 2019 yılının Aralık ayında düzenlenen İstanbul Deprem Çalıştayı kapsamında, hem hazırlık çalışmaları hem de yürütme çalışmalarında, birçok kuruluş ile beraber çalışıldı. Bunun dışında da devam eden birçok çalışmada, ortak aklın ve bilimsel işbirliğinin ağırlığı vardır.