Evde Kalamayanlar: COVID-19 Günlerinde Çalışma İlişkileri Araştırması

Universus Sosyal Araştırmalar Merkezi, Friedrich Ebert Stiftung Türkiye Temsilciliği'nin katkılarıyla Evde Kalamayanlar: COVID-19 Günlerinde Çalışma İlişkileri Araştırması raporunu yayınladı. Araştırmanın, salgın sürecinde evde kalamayanların hikayesinin çok küçük bir kısmını yansıttığı kaydedilen raporda, en önemli bulgular; market çalışanlarının ve motosikletli kuryelerin pandemide daha uzun süreli ve yoğun çalışmasına karşın ücretlerini alamadığı ve salgında harcamalarının arttığı ve 'aynı gemide olduğumuz' söylemlerinin gerçekliği yansıtmadığı şeklinde.

Evde Kalamayanlar: COVID-19 Günlerinde Çalışma İlişkileri Araştırması’nın salgın sürecinde evde kalamayanların hikayesinin çok küçük bir kısmını yansıttığı kaydedilen raporda, evde kalamayanların çalışma koşullarına, gelir durumuna, güvencesizlik deneyimlerine, işçi sağlığı ve güvenliğine ve müşteri ile ilişkilerine dair çeşitli sorulara yanıt vermekle birlikte, raporun asıl olarak yeni sorulara, yeni mücadele alanlarına ve pratiklerine işaret etmesi öngörülüyor.

Evde Kalamayanlar: COVID-19 Günlerinde Çalışma İlişkileri Araştırması, özellikle salgın boyunca evde kalamayan market çalışanları ve motorsikletli kuryelere odaklanıyor. Her iki çalışan grubunun salgın süresince yaşadıklarının detaylı bir şekilde anlayabilmek için araştırmanın ana ekseni çalışma koşulları, pandemide gelir, işyeri anlaşmazlıkları ve mücadeleleri, sağlık-güvenlik-güvence ve müşteri ile ilişkiler olmak üzere beş bölümden oluşuyor.

Araştırmada, 16’sı motosikletli kurye ve 14’ü market çalışanıyla olmak üzere toplam 30 yarı-yapılandırılmış görüşme gerçekleştirildi. Bunlara ek olarak, çalışan gruplarına dair genel bir fikir vermesi açısından market çalışanlarıyla toplam 101, motosikletli kuryelerle ise 119 online anket yapıldı. Temmuz ayında başlayan anketler ve yüz yüze görüşmeler yoluyla veri toplama safhası, Eylül’de; veri analizi ve rapor yazımı 20 Aralık 2020’de tamamlandı.

Araştırmaya katılan market çalışanlarından, 39 ilçesi bulunan İstanbul’un 33 ilçesinden online katılım sağlandı. Anketin İstanbul’un ilçelerine göre dağılımı düşünüldüğünde ortalama bir ilçeden 3 yanıt alındı.

Araştırma Raporunda Öne Çıkan Bazı Bulgular:

1) Daha uzun ve yoğun çalışma: Salgın döneminde market çalışanları ve motorsikletli kuryelerin çalışma koşulları yoğunlaşırken çalışma saatleri uzadı. Bu uzun ve yoğun çalışmanın çalışanların ücretlerine yansımadı ancak her iki çalışan grubunun da harcamaları salgın sürecinde arttı.

2) İş mücadeleleri yoğunlaşmıyor: Sendikalaşma oranının oldukça düşük seyrettiği bu çalışan gruplarında salgın sürecinin başında dayanışma ağı olarak başlayan platormlar bugün daha örgütlü bir hale geliyor. Ancak, iş mücadelelerinin çalışanlar tarafında şiddetli geçtiğini söylemek mümkün değil.

3) İş saatlerini kısaltma talebi: Çalışma sürelerinin arttığı her iki çalışan grubunda da en çok karşı karşıya kalınan haksızlıkların başında fazla mesai ücretlerinin ödenmemesi geliyor. İşverenden/işyeri yönetiminden sırasıyla en çok iş saatlerini kısaltma talebi, büyük ölçüde karşılanmadı.

4) Herkes aynı gemide değil: Özellikle “Sağlık, güvenlik, güvence” başlığından edindiğimiz veriler, salgının ilk döneminde gerek hükümet gerek diğer politika yapıcılar tarafından sık sık dile getirilen herkesin aynı gemide olduğu ve zengin-fakir gibi ayrımların belirsizleştiği iddialarının herhangi bir gerçekliğe tekabül etmediğini açıkça gösterdi.

“Yarınınızdan/geleceğinizden endişe duyuyor musunuz?” sorusuna 116 motosikletli kuryenin 95’i evet, 14’ü kısmen derken; yalnızca 7 katılımcı bu soruya hayır yanıtını verdi. Aynı soruya 101 market çalışanının 76’sı evet, 15’i kısmen derken; yalnızca 10 katılımcı bu soruya hayır yanıtını verdi.

“Kim güvende hissediyor ya? Ben hissetmiyorum. Geleceği kapkaranlık bir nokta olarak görüyorum.” Market Çalışanı

5) “Virüs taşımıyoruz”: Müşteri ile ilişkiler kısmında, çalışanlara müşterilerin tutumları ve karşılaştıkları durumlar soruldu. Soruya cevap veren 119 motosikletli kuryenin 85’i salgın sürecinin müşteri tutumunu olumsuz etkilediğini söylüyor. Market çalışanları ise “Müşterileri hangi sıfatla tanımlarsınız?” sorusuna halden anlamaz, bilinçsiz, kaba ve kaprisli olarak cevap veriyor.

“Affedersin bize vebalı gibi davranıyorlar. Kuryeyiz de virüs kuryesi değiliz, virüs taşımıyoruz.”
Tahsin, 40, Evrak Kuryesi

6) İşsizlik korkusu: Araştırma sürecinde elde edilen veriler, her iki çalışan grubunun da bir dizi hak kaybıyla karşılaşmış olmaları ve salgın koşullarında yoğun risk altında olan başlıca sektörde çalışmalarına rağmen, katılımcıların bu şartlarda çalışmayı sürdürdüğünü gösteriyor. Çalışanların bu koşullara katlanmalarının en büyük nedeninin salgın döneminde işsiz kalmak olduğunu, hem motosikletli kuryelerin hem de market çalışanlarının ezici bir çoğunluğunun yarınından/geleceğinden endişe duymalarının bu şartları kabullenmelerine neden olduğu söylenebilir.

Raporun tamamına buradan ulaşabilirsiniz.