Sivil Sayfalar Çocuk Hakları Odaklı Habercilik Semineri Düzenledi
Sivil Sayfalar’ın European Endowment For Democracy desteğiyle, kendi içerik üreticileriyle birlikte sivil alandan katılımcılar için düzenlediği uzmanlaşma eğitimlerinin ikincisi, Çocuk Hakları Odaklı Habercilik Semineri 16 Ocak 2021 tarihinde düzenlendi. Çocuk ve Gençlik Çalışmaları Uzmanı Ceren Suntekin tarafından verilen ve çeşitli meslek gruplarından 20’den fazla katılımcının yer aldığı eğitimde, medyada çocuk odaklı haberlerde metin ve görsel seçimlerinde dikkat edilmesi gereken hususlara ve çocuk haklarının nasıl gözetileceğine odaklanıldı. Suntekin, medyada kullanılan yanlış dilin normalleştirilmesinin önüne geçmek için sürekli çaba göstermek gerektiğine dikkat çekti.
Tarlabaşı Toplum Merkezi’nin kurucularından biri olan Ceren Suntekin, çocuk hakları ve çocuk katılımı, çocuk hakları medyası; hak temelli iletişim stratejileri ve kapsayıcı politikalar gibi çeşitli alanlarda çalışmalar yürütüyor. Aynı zamanda Cinsel Şiddetle Mücadele Derneği’nin yönetim kurulunda yer alan Suntekin, hak temelli çalışan çeşitli sivil toplum örgütleri ile eğitim-danışmanlık ve içerik geliştirme çalışmaları gerçekleştiriyor. Suntekin ayrıca, çocuklar tarafından çıkarılmış Türkiye’deki tek çocuk dergisi olan Parlayan Çocuklar dergisinin 11 yıl boyunca editörlüğünü de yaptı.
Toplumda Edilgen Çocuk Algısı
Eğitimde medyada haber metni ve haber görsellerde kullanılan dilin nasıl olması gerektiği katılımcıların görüşleri ve iki farklı haber üzerinden uygulama üzerinden ele alındı. Suntekin, çocuk hakları konusunda haber yapan her mecranın bu konuda kurumsal düzeyde ilkelerini belirlemesinin çocuk haklarının korunması ve buna dair farkındalığın artmasına sağlayacağı katkıyı anlattı.
Eğitimin ilk bölümünde toplumda çocuk algısı ve çocukların hangi kavramlar üzerinden tanımlandığı ele alındı. Toplumda sıklıkla negatif anlamlar yüklü kelimelerle tanımlanan çocukların, doğum günü ve ulusal bayramlarda yapılan etkinlikler dahil pek çok durumda yetişkinlerin tercihleri doğrultusunda araçsallaştırıldıklarına, çocuklara söz hakkı verilmediğine dikkat çeken Suntekin, bunun her bireyin kendi “çocukluk algısı” ile doğrudan bağlantılı olduğunu kaydetti. Olumlu olduğunu düşündüğümüz atıfların bile çoğu zaman ayrımcılığı ve toplumsal cinsiyet eşitsizliğini pekiştirdiğinin altını çizerek “Biz çocuğu nasıl görüyorsak, onun haklarını da o şekilde görüyoruz. Oysa, çocuğun yapmak istediklerini doğru değerlendirmek için, onun kendisi olmasına fırsat vermeliyiz.” dedi.
Çocuk İstismarının Kaynağı: Yetişkinlerin Çocuklarla kurduğu Güç İlişkisi
Seminerin devamında yanlış ya da eksik bilinen kavramlardan biri olan çocuk istismarına değinen Ceren Suntekin, kavramı çocuklarla güç hiyerarşisi içinde ilişki kuran yetişkinler üzerinden tanımladı. En yalın şekilde, “çocuğa zarar veren eylem ve eylemsizliklerin tamamını istismar” olarak tanımlayan Suntekin, bunun kaynağının yetişkinlerin çocuk üzerindeki gücünü kötüye kullanılması olarak ifade etti. İstismarın, fiziksel, psikolojik, duygusal, cinsel pek çok şekilde yapılabildiğini belirten Suntekin, eşitsizliğin ve ayrımcılığın önüne geçmenin en önemli adımının yetişkinlerin çocuklarla eşit ilişkisi kurması olarak açıkladı.
Çocukların hangi durumlarda haklarının ihlal edildiğine, istismara maruz kaldığına açıklık getiren Suntekin, yetişkinlerin çocukları “korunmaya muhtaç”, “pasif”, “edilgen”, “masum”, “zavallı”, “karar veremeyen”, “anlayamayan” olarak görmelerinin belirleyici olduğunu kaydetti. Buna göre, yetişkinlerin çocuk algısı bilerek ya da bilmeyerek istismara neden olabiliyor; ayrıca çocuklara söz hakkı verilmesine de tayin edici oluyor. Çocuğu yok saymak ve görmezden gelmek de bir tür şiddet. Örneğin, çocuğu istemediği bir şeye zorlamak, “öp teyzeni, öp amcanı” diyerek çocuğu buna zorlamak, sanki bir birey değilmiş gibi topluma açık alanlarda tuvaletini yaptırmak, üstünü başını değiştirmek, yemek yedirmek için ağzına lokmaları tıkamak gibi davranışların bedensel söz hakkının sınır ve hak ihlaline neden oluyor. Ya da kimi durumlarda da çocuğu istismara açık hale getiriyor. Türkiye gibi toplumlarda istismar vakalarının yoğun yaşandığını hatırlatan Suntekin, tüm bu nedenle çocuk odaklı habercilik yaparken, söz konusu hususlara dikkat edilmesi gerektiğini vurguluyor.
Çocuk Haberciliğinde Hak Temelli ve Çözüm Odaklı Yaklaşım
Seminerin çocuk haberciliğinde dil ve görsel seçiminde dikkat edilmesi gereken hususları paylaşan Ceren Suntekin, çocuk haberlerini yetişkinlerin yaptığını ancak Tarlabaşı Toplum Merkezi’nde yıllardan bu yana çocuklar tarafından çıkarılan Parlayan Çocuklar dergisinin alternatif için iyi bir örnek olabileceğini kaydetti.
Medyada çocuk odaklı haberlerde paylaşılan çocuk görsellerinin genellikle edilgen ve çocukların kurban rollerinde resmeden fotoğrafların paylaşılması üzerinde duruldu. Failin değil, maruz bırakılanın gösterildiği, ağırlıkla şiddeti sadece fiziksel türü var gibi görselleştiren ya da istismarın ön plana çıktığı görsel tercileri göze çarpıyor. Söz konusu görsellerin seçilmesinin bir yandan hak ihlali yapıldığının bilincinde olunmaması, haberin okunurluğunun artırılması ya da sınırlı sayıda görsel olmasına bağlı olarak açıklanabileceğini belirten Suntekin, hem haber görselinin hem haber içeriğinin hak temelli bir anlayışla bir bütün olarak ele alınması
gerektiğini vurguladı.
Afet sonrası kullanılan çocuk fotoğraflarında olduğu gibi çocukların onayının olmaması bir tarafa, onayı olsa dahi internette asla kaybolmayan bu tür görsellerin çocuğu iyileşirken ya da sonrasında nasıl etkileyeceği hiç düşünülmeden kullanılmasının habercilik etiği açısında da kabul edilemeyeceğini dile getirdi. Suntekin, böyle haber yapmanın konuyu magazinleştirdiğini, sorunun odağını kaybettirdiğini ve çözüme yönelik bir katkısı olmadığını kaydetti.
Çocuk odaklı haber içerik, dil ve görsellerinin hak odaklı bir bakış açısıyla hazırlanmasında dikkate alınması gereken kriterin, çocukların haklarının korunması ve sorunun çözümüne katkı sunacak şekilde, okuyucuya yasal haklar ve destekler ile ilgili doğru bilgiye yönlendirme sorumluluğuyla kurgulanmasının öneminin üstünde duran Suntekin, örneğin bir haberde kullanılan bir görselin istismar deneyimi olan birinin bu görseller ile tekrar travmatize edebileceğini söyledi. Suntekin, “Çocuklara en yakınları zarar veriyor, en yakınları istismar ediyor. Failler bize uzak olduğunu sandığımız insanlar değil ya da sadece kızlar istismara uğruyor gibi yanlış algılar oluşabiliyor. Maalesef, medya da bu mitleri pekiştirerek bu kültürün normalleştirmesine katkı sağlıyor.” dedi.
Çocuk görsellerinin kullanılması için öncelikle çocuklardan, sonra ailelerinden izin ve onay alınması gerektiğini, çocuk hakları bakış açısı ile riskleri de göze alarak haberleştirilebileceğini kaydeden Suntekin, çocuk fotoğrafı yerine resim ya da farklı çözüm yolları bulunmasını önerdi.
Çocuk odaklı haber metinlerinde hem mevcut durumu ve sorunu ortaya koymak hem de çözüm yollarını gösterirken alternatif bir dil oluşturmak için Umay Aktaş Salman’ın hazırladığı Çocuk Odaklı Habercilik El Kitabı’nı referans veren Suntekin, yaygın şekilde medyada kullanılan yanlış dilin normalleştirilmesinin önüne geçmek için sürekli çaba göstermek gerektiğinin altını çizdi.
Çocuk Haklarına Duyarlı Kurumsal Politika Metni Oluşturma
Ceren Suntekin, çocuk odaklı haberciliğin asıl aktörü olarak çocukları önceleyerek, haber içerik, dil ve görsellerinin tekrar tekrar sorgulanarak hazırlanmasının yanında, her kurumun ilkeler üzerinden hareket etmesi ve hak temelli davranmalarını sağlayacak kontrol listelerini kullanmaları durumunda hak ihlallerinin önlenmesinin mümkün olabileceğini söyledi. Bu nokta, asıl sorunun haberleri “niye, kim için, ne amaçla” yaptığımızı tekrar sorgulamak gerektiğini ve haberlerde içeriğin magazinleştirilmemesi, içeriğin hikayeleştirilerek çocuğu magazin aracına dönüştürülmesine izin verilmemesinin önemini hatırlattı. İşte bunu sağlamanın bir yolu olarak, her kurumun Çocuk Haklarına Duyarlı Kurumsal Politika Metni hazırlanmasını öneren Suntekin, bu sayede hiçbir çocuğun hakkının bilinçli ya da bilinçsiz olarak ihlal edilmeyeceği ve kurum için prestij sağlayacağını ifade etti.
Eğitimde Önerilen Kaynaklar
Çocuk Odaklı Habercilik İçin Gazetecilere Rehber
Bizi Takip Edin