Sürdürülebilir ve Güvenli Konutlara İlham Verecek Bir Örnek: Düzce Umut Evleri

S.S. Evsiz Depremzedeler Dayanışma Konut-Yapı Kooperatifi (Düzce Umut Evleri) 1999 yılında meydana gelen 17 Ağustos ve 12 Kasım depremlerinin ardından kooperatifleşen Düzceli kiracı ve dar gelirli depremzedeler tarafından kuruldu. İzmir depremi ve afetlerin yıkıcı etkilerinin sebeplerini tartıştığımız bu günlerde, Düzce Umut Evleri, afetzedelerin bir araya gelerek, birlikte tasarlayarak, demokratik bir örgütlenme modeli üzerinden ideallerindeki konut projesini hayata geçirmek isteyen tüm yurttaşlara örnek teşkil ediyor. Düzce Umut Evleri’nden Erbay Yucak, “sosyal ve mekânsal anlamda daha sürdürülebilir konutlar inşa etmede” Düzce Umut Evleri’nin Türkiye’ye ilham kaynağı olabileceğini söylüyor.

17 Ağustos ve 12 Kasım depremlerinin ardından, konut sorunlarını çözmek amacıyla bir araya gelen ve örgütlenme özgürlüklerini kullanarak kooperatifleşen Düzceli kiracı ve dar gelirli depremzedeler S.S. Evsiz Depremzedeler Dayanışma Konut-Yapı Kooperatifi’ni (Düzce Umut Evleri) kurdu. Konut sorunlarını, sağlıklı konut hakkı temelinde çözmek amacıyla bir araya gelen ve örgütlenme özgürlüklerini kullanarak kooperatifleşen Düzceli kiracı ve dar gelirli depremzedelerin 10 yıl süren gayreti, Düzce Umut Atölyesi ve pek çok paydaşın gönüllü desteği sonucunda, konutların plan ve projelerinin yapılmasının ardından inşaatlara başlandı. Konutlar henüz tamamlanmadan BM Habitat finalisti arasında yer aldı.  2020 yılının sonlarına yaklaşırken Düzce Umut Atölyesi projesi olan Düzce Umut Evleri, konut inşaatının büyük bölümü tamamladı. Gelecek yıl hak sahiplerinin konutlarına yerleşmesi öngörülüyor.

Dar gelirli kesimler ve afetzedelerin, bir araya gelerek, birlikte tasarlayarak, demokratik bir örgütlenme modeli üzerinden, ideallerindeki konut projesini hayata geçirmek isteyen tüm yurttaşlara örnek teşkil eden Düzce Umut Evleri, daha görünür olmayı ve yeni konut projelerine ilham olmayı hak ediyor.

Erbay Yucak: “Amacımız Sürdürülebilir Konutlar İnşa Etmek”

Düzce Umut Evleri’nin kooperatifleşme sürecine 1999 yılından bu yana gönüllü bir hukukçu olarak  destek veren, aynı zamanda S.S. Evsiz Depremzedeler Dayanışma Konut-Yapı Kooperatifi Müdürü görevini üstelenen Erbay Yucak, Sivil Sayfalar için değerlendirmelerde bulundu. Düzce Umut Evleri’nin 1999 depremleri sonrasında güvenli konut ihtiyacı karşılanmayan kiracı depremzedelerin bu talebini karşılamak amacıyla oluşturulduğunu belirten Bucak, “Benzer bir kooperatif Kocaeli’nde de vardı. Orada TOKİ tarafından kiracılara dönük 716 konut yapıldı ve teslim edildi. Nitekim, bu kooperatif  Van depreminden sonra TOKİ tarafından kiracıları gözeten uygulamanın yapılmasına da vesile olmuştur. Bu süreçlerde, o vakitler kurulu bulunan çeşitli depremzede derneklerinin hak temelli çabaları sonucunda ulaşıldı. Kiracı depremzedelere diğer ilham kaynağı olan örnek, 1999 depremi sonrasında, Marmara depremi nedeniyle bölgedeki köylerde konutu yıkılanlara hükümetin sadece EYY ( Evini Yapana Yardım) kredisi vermesi nedeniyle, konutları yıkılan köylülerin bir araya gelerek, herkesin birbirinin inşaatında inşaat mühendisi gözetimi ve kontrolünde çalışarak yaptığı Gölyaka-İmece Evleri projesiydi. İmece Evleri projesi 3 köyde hayata geçirdi ve sonunda 57 konut inşa edilebildi.” dedi.

Kentsel dönüşüm süreçleri bakımından gerçekten maksadımız sosyal ve mekânsal olarak daha kullanılabilir sürdürülebilir konutlar inşa etmek; halkın memnuniyeti açısından değerlendirdiğimizde, Düzce Umut Evleri bizi üzerinde düşünmeye davet eden bir ilham kaynağı olarak görülebilir.

Gerek Düzce Umut Evleri, gerekse İmece Evleri’nde tarafların yapının tasarım dahil tüm süreçlerine dahil olması olduğunu kaydeden Yucak, “Ki bu durum da yapının depremsellik bakımından mühendislik ölçülerinin kullanıcı tarafından öğrenilmesi, aynı zamanda yapı maliyetinin düşürülmesi gibi 2 amaca hizmet ediyordu. Bunun yanı sıra, kooperatif ortakları- kullanıcılar, tasarım sürecinde yer aldığı için konuta yerleştikten sonra esaslı bir tadilata ihtiyaç duyulmaması sağlanıyor.  Düzce Umut Evleri, kent ölçeğinde konut yapılaşmasında başka türlü bir yaklaşım geliştirdi denebilir.  Özellikle kentsel dönüşüm süreçleri bakımından gerçekten maksadımız sosyal ve mekânsal olarak daha kullanılabilir sürdürülebilir konutlar inşa etmek; halkın memnuniyeti açısından değerlendirdiğimizde, Düzce Umut Evleri bizi üzerinde düşünmeye davet eden bir ilham kaynağı olarak görülebilir.” diye konuştu.

Depremzedeler Tarafından Kurulan İlk ve Tek Ödüllü Konut Hareketi…

Düzce Umut Evleri olarak da bilinen konut projesi, Umut Evleri Atölyesi adıyla kurulan ve şehir plancısı, mühendis, hukukçu vb. pek çok uzman tarafından sağlanan gönüllü destek ile projelendirildi. 237 daireden oluşan Düzce Umut Evleri Konut Projesi konutlarda kredi ve üye aidatları, sosyal donatı alanlarında ise bağış ve desteklerle bugünlere geldi.

Düzce Umut Evleri’nin 2002 yılından bu yana hikâyesi, hak temelli bir yaklaşımla, konut ve örgütlenme hakları özelinde uzun vadeli bir “birlikte hak arama, birlikte tasarlama ve birlikte inşaat” süreci olarak özetlenebilir. TOKİ tarafından 775 sayılı kanun kapsamında kendilerine 10 yıl vadeli ve faizsiz tahsis ettiği arazi üzerinde, kooperatif inşaatının gelecek yıl bitmesi ile 234 aile 2021 yılında konutlarına yerleşmiş olacak. Bu hikâyenin sonuna yaklaşırken, Türkiye’nin konut hakkı temelinde örnek çalışmalarından biri olarak, 2021 yılında inşaatın tamamlanmasıyla konut-barınma hakkı temelinde benzer projelere önayak olabilir.

Düzce Umut Evleri’ni Tek ve Özgün Kılan Hususlar 

Düzce Umut Evlerini özgün ve Türkiye’de tek ve ilk olmasının yanında özgün kılan özellikler şunlar;

1- Konutlarla Birlikte Donatı Alanının Çeşitliği: Düzce Umut Evler, sadece konutları içeren binalardan oluşmuyor; aynı zamanda, çivisiz ahşap ibadethane (mescit), çok amaçlı sosyal merkez, ahşap tasarımlı kütüphane, geleneksel ekşi mayalı ekmek üretimi için fırın ve deneme amaçlı tarımsal üretim bilgisi için sera, spor alanı, kapalı pazar yeri gibi pek çok yapıyı içeriyor.

2- Konutların Tasarım Süreçlerine Hak Sahiplerinin Ailece Katılımı: Düzce Umut Evleri konut projesi, özellikle dar gelirli kesimlerin farkındalığının artması ve bu alanda savunuculuk faaliyetlerine, uzman akademisyen ve serbest meslek sahiplerinin de birikimlerini, bu amaçlar doğrultusunda gönüllük esasıyla, Düzce Umut Atölyesi aracılığıyla, verilen destek nedeniyle, “konut hakkı” alanında tasarım süreçlerinde katılımı esas alan dayanışma ve hak temelli örgütlenmeleri teşvik edici niteliğe sahip.

3- Güvenli, Depreme Dayanıklı, Sağlıklı ve Uygun Maliyetlerle Konut Modeli: İnşa edilen konutlar ve konutların inşa edildiği alan depreme dayanıklı, güvenli ve belli seviyede kat sayısına sahip konutlardan oluşuyor.

4- Konut Sahibi Olmayan, Kiracı Depremzedelerden Oluşması: Düzce Umut Evleri, kiracı depremzedeler tarafından örgütlenerek bir kooperatif olarak kurulduğundan, benzer durumdaki dar gelirli ve-veya afetzedeler için uzun uğraşlı bir hak arayışı örneği teşkil ediyor. Söz konusu kesimler örgütlenerek konut sahibi olabileceklerini ve bir araya gelerek geliştireceklerine örnek teşkil ediyor.

5- Toplumsal Cinsiyet Eşitliğini Gözetmesi: Düzce Umut Evlerinde Kooperatif ortağı kadınların, eşit söz hakkına sahip ve konut inşaatı ve tüm diğer karar süreçlerinde bilfiil görev alıyor. Kooperatif Ana sözleşmesinin 10.maddesi ayda 1 gün şantiyede bulunmayı mecbur kılan hükme de sahip. Ayrıca, inşaatın bitmesi ile devreye girmesi planlanan, pazar yeri ve üretim alanı gibi bölümlerinin öncelikle kadınların kullanımında olacak ve bir yandan gelir getirici iş alanları oluştururken bir yandan da kadınların ekonomik ve toplumsal düzeyde kapasitelerini geliştirmelerine destek olunması hedefleniyor.

6- Kendine Yeten ve Sürdürülebilir Güvenli Gıda Temini: Düzce Umut Evleri, projede tarımsal üretim alanlarında ayrılan yerlerde hak sahiplerinin kendi üretecekleri tarımsal ürünler ile evlerinde ve ortak mekanlarda yer alan fırınlarda pişirecekleri gıdalar ile kendine yeten ve süründürülebilir gıda teminine olanak veriyor.