STK’lar Bir Raporda Nelere Dikkat Etmeli? – 3 

Akademik nedir? Yahut neyi akademik olarak nitelendirebiliriz? Akademi kelimesinin sözlük anlamı bilimsel niteliği olan, yükseköğrenime ilişkin ve resmi çalışma gibi manalara gelmektedir. Peki bir metni akademik yapan nedir? Bu soruya verilecek her cevap günümüz sosyal bilimler literatürü için tartışmalıdır. Fakat akademik metinlerin temel özelliği belirli bir bilgi sistematiğine sahip olmalarıdır. Akademik metinlerin net ve açık bir yapısı vardır. Böylelikle okuyucular metinler arasında daha kolay gezinir ve bulguları daha iyi kavrarlar.

Daha önceki yazılarımızda editör ile yazarın dikkat etmesi gereken hususlar ve tasarım süreçlerine odaklanmıştık. Serinin bu son yazısında ise STK’ların hazırladığı araştırma raporlarına ciddiyet katan akademik nizamı ele almaya çalışacağız. 

Akademik Nizam Önemlidir

Bilindiği üzere dini bilgi, gündelik hayatın bilgisi ve bilimsel bilgi gibi birçok bilgi türü vardır. Bilimsel bilgiyi diğer bilgi türlerinden ayıran şey onun sistematik olmasıdır. Sosyal bilimlerde birçok akademik metin akışını IMRaD düzenine göre sıralanır. IMRaD, İngilizce’de giriş [introduction], yöntem [methodology], bulgular [materials], sonuçlar [results] ve tartışma [discussion] başlıklarının ilk harflerinden oluşan bir kısaltma modelidir. Türkiye’deki birçok STK araştırma raporunda farklı başlıklarla aslında bu akış takip edilir.

Kapakta ve İçerikte Nelere Dikkat Etmeli?

Araştırma raporunun okuyucu ile buluşacağı ilk imge onun kapağıdır. Raporlarda konu başlığı ile okuyucuyu buluşturabilecek güçlü bir görsel ile raporun son aşamasında Kapak tasarlanır. Çarpıcı bir kapak tasarımı okuyucunun dikkatini çekebilir ama kapak tasarımının ille de “vurucu” olması gerekmez. Sade ve estetik bir tasarım da okuyucunun raporu eline almasını sağlayabilir. Belki de esas olan -esnek bir tabirle- “kapak görselinin rapor başlığını kucaklayabilmesidir” diyebiliriz.

Kapağın arkasında [sayfayı çevirdiğimizde sol yüze gelecek olan kısma] ise -özellikle 20 sayfayı geçen metinlerde- raporun emektarlarını içeren Künye bilgileri yer alabilir. Künyede varsa araştırma raporu, numarası, rapor başlığı ve yayın tarihi gibi verilerden sonra yayına hazırlayan, genel yayın yönetmeni ve editörün isimleri ifade edilebilir. İç kapakta raporun nasıl referans gösterilebileceğine ilişkin bir veri akademik çevreler için kolaylık sağlar. 

Bunun yanında yayın haklarını içeren bir telif paragrafı künyede yer almalıdır. [Örn: Bu yayının bütün hakları mahfuzdur. X Vakfı’nın izni olmaksızın yayının metni herhangi bir formda yayımlanamaz, kopyalanamaz, çoğaltılamaz ve dağıtımı yapılamaz. Kaynak gösterilerek alıntı yapılabilir.] Raporu tasarlayan isim ya da tasarım şirketinin markasının eklenmesi raporun tasarım zemini için okuyucuda olumlu bir izlenim bırakır. Kısmen matbaa bilgileri ve son olarak da kurumun iletişim bilgileri ile iç kapak sonlandırılabilir. Uzun raporlarda İçindekiler şablonunun da [mümkünse raporun sağ yüzünde] işlenmesi okuyucuya kolaylık sağlayacaktır. 

Uzun raporlar için raporun özünde neyi mesele edinip, neyi bulduğunu ifade eden mümkünse birkaç paragraflık; olabildiğince kısa bir Yönetici Özeti eklenmesi şarttır. Aksi takdirde raporun tümünü okumak için vakti olmayanlar ya da acil bir şekilde raporun haberini kaleme almak isteyenler öne çıkan tüm bilgileri kaçıracaklardır. Yönetici özeti başlığı İngilizce “Executive Summary” ifadesinden Türkçeye doğrudan çeviri yöntemiyle aktarılmıştır. Bu nedenle okuyucunun tahayyülünde puslu bir görsele sahip… Bu başlık yerine “Özet, Bu rapor ne söyler? ya da Öz” gibi Türkçe anlam dünyasına daha uygun başlıklar seçilebilir. Yönetici özetinin ilk cümlesinin [tıpkı bir romanın ilk cümlesi gibi] son derece önemli olduğunu ifade etmekte fayda var. Raporun tezi bu ilk cümlede olabildiğince açık ve yalın bir ifade ile okuyucuya sunulmalıdır. Ayrıca bu kısımda araştırmanın bulgusu ifade edilir. Araştırama raporlarında romanlardaki “sürpriz” sonda verilmemelidir. Ayrıca mümkünse “bir rapor yeni bir şey söyleyebilmelidir.” Yönetici özetinde okuyucunun şu sorusuna tatmin edici bir cevap verilebilmelidir: Okuyucu bu raporu niçin okumalı?

Raporun Giriş kısmında ise raporun yazılma amacı, içeriğinin neler olduğu ve başlığın hangi bağlamda ele alındığı ifade edildikten sonra konuyla ilgili –özellikle kısa raporlarda- bir arka plan bilgisi de verilebilir. Bu arada raporun genelinde cümle sonlarındaki yüklem çekimlerine dikkat edilmeli,  raporda asla “ben” ve “sen”li ifadeler kullanılmamalıdır. Bunun yerine “gerçekleştirilmiştir” ya da “kullanılmıştır” şeklindeki fiil çekimleri rapor boyunca takip edilebilir. 

Bir STK Raporunda Literatür Taraması [Kim, ne demiş?] kısmının bulunması şart değildir fakat güçlü bir akademik tarama, raporun okuyucu nezdindeki ciddiyetini artıracaktır. Literatür taramasında olabildiğince doğrudan kaynakların referans gösterilmesi önceliklidir. Ayrıca literatür taraması kısmında mümkünse alandaki en son kaynaklar da ifade edilmeli ve gerekirse bu kaynaklara eleştirel yorumlar getirilebilmelidir.

STK raporları için araştırma metodunun ifade edilmesi esas olmayabilir. Örneğin bir politika notunda ya da bir analiz metninde bu bölüm için doğrudan bir başlık açmak hem okuyucuyu hem de kompozisyonun uyumunu bozabilir. Fakat özellikle hacimli saha raporlarında Araştırma Metodu başlığı son derece önemlidir. Rapor nitel, nicel ya da karma bir yöntemle mi kaleme alındı? Hangi örneklem grubu ile iletişime geçildi? Başlık nasıl çerçevelendi? Niçin belirli gruplar incelenirken belirli gruplar dışarıda bırakılmak zorunda kalındı? Veri nasıl seçildi? Karşılaşılan zorluklar neydi? gibi sorulara bu bölümde cevap verilebilir.

Bir STK raporunun Bulgular başlığında ulaşılan ampirik veriler doğru şekilde okunup çarpıtılmadan analiz edilebilmelidir. Sonuçlar hipotezimizi teyit etmiş midir? Bulgular kısmında verilerin özellikle geniş okuyucu kitleleri için görselleştirilmesi neredeyse zaruridir. Salt metinden oluşan bir STK araştırması çok az okuyucu tarafından okunacaktır. Oysa bulguların ve tabloların grafikleştirilmesi; ötesinde öne çıkanlar verilerin görselleştirilmesi okuyucunun rapora olan ilgisini artıracak, raporun kavranabilirliğini kolaylaştıracaktır.

Bulgular kısmında araştırma başlığı ile ilgili benzer vaka çalışmaları ile mukayese yapılabilir. Eurobarometer, European Social Survey ve GESIS gibi veri tabanları özellikle sosyal bilimler alanında inceleneblir. Bunun yanında araştırma başlığını desteklemek için benzer alanlardaki çevrimiçi platformlardan videolar izlenebilir. Uluslararası alanda endekslenen dergilerse araştırmayı destekleyici ve bulguları mukayese edebileceğimiz bir diğer kaynaktır.

Araştırma raporunun Sonuç bölümünde araştırmanın bulgusunu özetleyecek olan ilk cümle mümkünse olabildiğince açık, net ve basit bir dilde kaleme alınmalıdır. Bu bölümde sonuçları ve tartışmayı basitçe tekrar etmek aslında yanılgılardan biridir. Sonuç bölümü araştırmanın kilit noktalarının bir sentezidir aslında, içeriğin bir özeti değil.  Sonuç bölümü okuyucu raporu bitirdikten sonra araştırmanın kendileri için neden önemli olduğunu anlamasına yardımcı olmayı amaçlar. Bu bölümde aynı zamanda gelecekteki tartışmalar için fırsatlar belirlenebilir.

STK’lar aynı zamanda gerçekleştirdikleri çalışmalarla toplumun sorunlarını siyasi iktidara taşıyan sivil ve hükümet dışı (non-governmental) kanallardır. Unutulmamalıdır ki birçok siyasetçi akademik tartışmalardan uzaktırlar. Bu nedenle STK raporlarında araştırmanın sonunda Politika Önerilerinin yer aldığı madde imlerinden oluşan bir bölümün olması bir kamu yararı olarak görülebilir. Politika önerileri kısmında mümkünse olabildiğince somut öneriler tartışılmalıdır. Bu bölümde siyasal sorun basitçe ifade edilir ve alternatif çözüm önerileri sunulur. Olabilecek en iyi siyasa önerisi ifade edilebilir. Mevcut yeni verinin sonuçlarına ilişkin siyasi karar alıcıları uyaracak noktalar kısaca ifade edilir. Bir politika önerisi mümkünse bir afiş metnin yakın olmalı, uzun cümleler kesinlikle tercih edilmemelidir. Gerekirse vecizelerden, çeşitli ilkelerden ve siyasi karar alıcıyla teması “soğutmayacak” sloganlardan yararlanılabilir.

Bir araştırma raporunda terminolojik literatür oldukça fazla ise raporun sonuna Mini bir Sözlük konularak bu sözlükte raporda geçen belirli kavramlar ayrıntılandırılabilir. Bunun yanında raporu akademik bir zemin ile destekleyebilmek için Kaynakça bölümü eklenebilir. Bu bölümde kaynakların referans gösterilme yöntemi doğru bir şekilde kullanılmalıdır. Unutulmamalıdır ki kaynağında sadece internet sayfası bağlantılarından oluşan bir rapor okuyucuda zayıf bir algı bırakacaktır. Söz konusu internet “link”lerini ilgili referans yönteminde [APA, Chicago, MLA vs.] doğru bir şekilde yeniden kaleme alınmalıdır.