Geçmişten Günümüze Uluslararası Kızılhaç Komitesi (ICRC)

Henry Dunant, “Solferino Hatıraları” kitabında sadece korkunç bir savaşı ve sonraki günlerde gerçekleştirilen gönüllü faaliyetleri betimlemekle kalmamıştı elbette. Şahit olduğu bu gereksiz acıların tekrarlanmaması için geleceğe ışık tutacak fikirler ve öneriler de ortaya koymuştu. İlk bakışta oldukça zahmetli görünen bu öneriler doğru anlaşıldığı takdirde hızlı bir şekilde hayata geçecekti. Bu bağlamda Dunant’ın kitabı hala güncelliğini korumaktadır ve Uluslararası Kızılhaç Komitesi’nin bugünkü misyonunu doğru anlayabilmek için dikkatle okunmalıdır.

Dunant’ın gelecek için önerileri iki yönlüydü: Bir taraftan bütün ülkelerde savaş zamanlarında yaralananlara yardımcı olmak amacıyla gönüllü komitelerinin kurulması; diğer yandan da bu yardım komitelerini güvence altına alacak uluslararası prensiplerin belirlenmesi ve sözleşmelerin yapılması.

İlk Konferans

Solferino Savaşı’nın ve kitabın yayınlanmasından 4 yıl sonra, General Dufour, Gustave Moynier, Theodore Maunoir, Louis Appia ve Henry Dunant Cenevre’de 16 ülkenin temsilci gönderdiği bir konferans düzenledi.

Konferansta şu öneriler öne çıktı:

• Her ülkede ulusal gönüllü komitelerin kurulması
• Bu komitelere hükümetler tarafından koruma ve destek sağlanması
• Savaş zamanlarında sahra hastanelerinin ve sağlık merkezlerinin tarafsız ilan edilmesi
• Yaralanan askerlerin, gönüllü ekiplerin ve ordu mensubu sağlık çalışanlarının benzer bir koruma altına alınması
• Koruma altında olacak kişi ve mekanların fark edilmesi için ortak bir amblem belirlenmesi

1864 yılında Federal Konsey, 16 ülkeden tam yetkili temsilcilerin katılımıyla Cenevre’de diplomatik bir konferans organize etti. Bu konferansta ‘Savaş Meydanlarında Yaralananların Durumlarının İyileştirilmesi için Cenevre Sözleşmesi’ ortaya çıktı. Bu sözleşme 22 Ağustos’ta imzalandı ve aynı yıl içerisinde konferansa taraf olan bütün devletler tarafından hızla kabul edildi. Sözleşme, 1863 konferansındaki önerileri ve daha önce ortaya atılan ‘yaralı ve hasta askerlerin uyruğuna bakılmaksızın tedavi edilmesi ve bakıma alınması’ prensibini resmileştirdi. Konferansa ev sahipliği yapan İsviçre’ye bir saygı göstergesi olarak İsviçre bayrağının renklerinin yerlerinin değiştirilmiş hali sağlık tesislerinin ve personellerinin korunması ve ayırt edilmesinde kullanılacak sembol olarak belirlendi. (İsviçre Bayrağı “A”, ICRC Bayrağı “B” ) 

1863 konferansı ve Cenevre Sözleşmesi kararlarından hareketle ‘Uluslararası Kızılhaç Örgütü’ isminde, insani bir organizasyon aşamalı olarak hayat buldu. Bu organizasyon Cenevre Sözleşmeleri’nin esasını oluşturan ve evrensel olarak kabul edilmiş ‘savaş mağdurlarının korunmasına ilişkin’ kuralların ete kemiğe bürünmüş haliydi. Bir başka deyişle artık Cenevre Sözleşmeleriyle kurulmuş, en önemli iki misyonu ‘insani yardım’ ve ‘yasal koruma’ olan uluslararası bir organizasyon vardı. Bu iki misyon birbirini tamamlıyor ve savaşlar nedeniyle en kötü şartlara maruz kalmış insanlara koruma, konfor ve teselli vaat ediyordu.

Uluslararası Kızılhaç Komitesi

Cenevre Sözleşmesi henüz imzalanmadan önce, ‘Beşli Komite’ İsviçreli karakterlerinin de etkisiyle “Yaralı Askerlere Yardım İçin Uluslararası Devamlı Komite’ ismiyle çalışmalara başlamışlardı bile. Beşli Komite, her ülkede Kızıl Haç Topluluklarının kurulmasını teşvik ediyor, ulusal toplulukların çalışmalarını destekliyor ve savaş zamanlarında mağdurlara ve yaralılara gereken insani yardımın ulaştığından emin olmak için tarafsız bir arabulucu ve gözlemci rolünü üstleniyordu. Nihai olarak bu komite ‘Uluslararası Kızılhaç Komitesi’ (ICRC) halini aldı.

İki dünya savaşı boyunca ICRC’nin temel endişesi savaş esirlerinin kötü durumuydu: ICRC delegeleri savaş esirlerinin tutulduğu kampları ziyaret etti ve Cenevre’de kurulan merkezi haber alma teşkilatı milyonlarca mektubu savaş esirleri ve ailelerine ulaştırdı. İkinci Dünya Savaşı sırasında ICRC misyonunu savaş mağduru sivilleri de kapsayacak şekilde genişletti, özellikle işgal altındaki bölgelerde.

Birinci dünya savaşından bu yana ICRC, Cenevre Sözleşmeleri’nin olabildiğince eksiksiz ve kapsayıcı olması için çok çaba harcadı. 1929 ve 1949 yıllarında kabul edilmiş olan sözleşmelerin güncellenmiş halleri çoğunlukla komitenin eseriydi.

Ulusal Toplulukların Gelişimi

1863 ve 1864 yılları boyunca çok sayıda ülkede Ulusal Kızılhaç Toplulukları kuruldu. Devam eden çatışmalarla birlikte sonraki dönemlerde de ulusal toplulukların sayısı artmaya devam etti. Hareketin Avrupa sınırlarının dışına taşması çok sürmedi. Kızılhaç’ın yanı sıra pek çok ülkede Kızılay, Kızıl Aslan ve Kızıl Güneş toplulukları kuruldu.

Günümüzde Ulusal Toplulukların çalışmaları Henry Dunant’ın ve 1863 Konferansı’nın belirlemiş olduğu alanların çok daha ötesindedir. Yaralı ve hasta askerlere sağlık yardımı olarak başlayan bu süreç bugün bütün savaş mağdurlarını, savaş esirlerini, yaralıları, hastaları, göz altındakileri, sürgün edilenleri, tahliye edilenleri, mültecileri, evsizleri ve işgal altında yaşayan kişileri kapsayacak şekilde kendini güncellemiştir.

Kızılhaç Toplulukları’nın savaş zamanlarındaki faaliyet alanlarının genişlemesi zamanla barış zamanlarındaki çalışmaları da etkiledi. Çatışma zamanlarında aktif olan gönüllüler barış zamanlarında pasif kalmak istemediler. Doğru olan ve yapılması gereken şey bu gönüllülerin barış zamanlarında günlük insani yardım çalışmalarına destek olmasıydı. Bu yaklaşım doğrultusunda Ulusal Toplulukların barış zamanlarında hastalar, yaşlılar, engelliler, yaralılar, gençler ve afetzedeler için kendi ülkelerinde ve yurt dışında insani yardım çalışmaları şekillendi.

1919 sonrasında Ulusal Kızılhaç Toplulukları, küresel bir federasyon çatısı altında, ‘Kızılhaç Toplulukları Ligi’ ismiyle bir araya gelmeye başladı. Kızılhaç Toplulukları Ligi, ulusal toplulukların birbiriyle olan etkileşimini arttırmak, topluluklar arası tecrübe paylaşımını sağlamak, yeni ulusal toplulukların kurulmasını teşvik etmek ve yeni kurulmuş topluluklara destek olmak, doğal afetlere müdahalelerde koordinasyon ve işbirliğini arttırmak amaçlarını taşımaktaydı.

Kızılhaç Toplulukları Ligi kurulmuş olmakla birlikte Uluslararası Kızılhaç Komitesi bağımsızlığı ve tarafsızlığı garanti edebilmek için yalnızca İsviçre vatandaşlarının üye olabileceği bir yapı olarak çalışmalarına devam etti.

1928 yılında ‘Uluslararası Kızılhaç Komitesi’, ‘Kızılhaç Toplulukları Ligi’ ve Ulusal Kızılhaç Toplulukları’nın bir araya gelmesiyle ‘Uluslararası Kızılhaç’ ismiyle şemsiye bir organizasyon kuruldu. Bu yeni organizasyonun amacı üyeleri arasındaki iletişimi ve etkileşimi arttırmaktı. Ayrıca Ulusal Topluluklar’ın, Komite’nin, Lig’in ve Cenevre Sözleşmeleri’ne taraf olan devletlerin temsilcilerinin bir araya geleceği ‘Uluslararası Konferanslar’ organize etmekti.

1949 yılında İsviçre hükumeti tarafından Cenevre Sözleşmeleri’nin kapsamlı revizyonlara uğradığı bir ‘Diplomatik Konferans’ organize edildi. Bu revizyonlar çatışma zamanlarında sivillerin, sivil hastanelerin, hasta ve yaralı nakil araçlarının korunmasına; gerekli zamanlarda güvenli bölgeler oluşturulmasına; çatışma bölgesindeki yabancı kişilerin yasal statüsünün belirlenmesine, göz altındaki sivillerin koşullarına ve işgal altındaki bölgelerdeki sivillerin durumuna ilişkindi.

1949’daki en önemli revizyonlardan birisi Cenevre Sözleşmeleri’ne taraf olan devletlerin bu kurallara resmî olarak savaş ilan edilmemiş olsa bile uyması gerektiğiyle ilgiliydi. Ek olarak kuralların  uluslararası olmayan iç veya sivil savaşlarda da geçerli olması için düzenlemeler yapıldı.

1949 Cenevre Sözleşmeleri’ne 1977 yılındaki ‘Silahlı Çatışmalarda Uygulanabilir Uluslararası İnsancıl Hukuk’un Geliştirilmesi ve Yeniden Teyit Edilmesi’ konulu Diplomatik Konferans‘ta 2 ‘Ek Protokol’ ile katkı sağlandı. Protokol I uluslararası silahlı çatışmalarla ilgiliyken, Protokol II uluslararası olmayan silahlı çatışmalar üzerineydi. Ek protokoller 1977 yılından bu yana Cenevre Sözleşmeleri’ne taraf olan devletlerin ulaşımına, imzasına ve kabulüne açıktır.

Günümüzde Uluslararası Kızılhaç Komitesi (ICRC)

ICRC günümüzde Cenevre merkezli olarak çalışmalarını sürdüren bir uluslararası insani yardım kuruluşudur. 1949 Cenevre Sözleşmeleri ve 1977 & 2005 Ek Protokolleri ICRC’ye uluslararası ve iç çatışmalarda savaş esirlerini, yaralıları, mültecileri, sivilleri ve diğer savaşçı olmayanları koruma görevi vermektedir. ICRC, insancıl hukukun ve evrensel insani prensiplerin korunup güçlendirilmesi için büyük bir çaba harcar.

Uluslararası Kızılhaç Komitesi (ICRC), Uluslararası Kızılhaçlar ve Kızılaylar Federasyonu (IFRC) ve 192 Ulusal Topluluk ile birlikte Uluslararası Kızılhaç ve Kızılay Hareketi’nin (RCRC) bir parçasıdır. Birbirine isim olarak çok benzeyen bu üç farklı yapı birbiriyle karıştırılmamalıdır. ICRC, hareketin silahlı çatışmalarda yürüttüğü insani yardım ve koruma çalışmalarını yönlendirir ve koordine eder.

Dünyadaki en eski ve en saygın insani yardım organizasyonlarından birisi olan ICRC 1917, 1944 ve 1963 yıllarında 3 kez Nobel Barış Ödülü’ne layık görülmüştür.

<< Bu yazıdaki bilgiler ICRC’nin basmış olduğu ‘A Memory of Solferino’ ve ‘International Review of the Red Cross, Humanitarian Debate: Law, Policy & Action’ kitaplarından derlenmiştir. >>

Serinin diğer yazılarına buradan ulaşabilirsiniz.