Dünya Engelliler Günü’nde Engellilerin İstihdamını Konuşmak 

Son resmi verilere göre, özel sektöre getirilen kotalarla 122 bin ve kamuda 55 bin çalışan ile engelli istihdamı 180 bine ulaştı. Engelli bireylerin yaklaşık yüzde 40’ı okuma yazma bilmiyor. Dahası, destek alamadıklarından iş gücüne katılım oranları yüzde 20 civarında. Bu tabloyu, engellilerin istihdamına ilişkin faaliyetler yürüten Down Sendromu Derneği Yönetim Kurulu Başkan Yardımcısı Fulya Ekmen ve Engelsiz Kariyer’in kurucusu, Sabancı Vakfı tarafından bu alandaki çalışmalarından ötürü Fark Yaratan seçilen Mehmet Kızıltaş ile konuştuk.  

“Bağımsızım Çünkü Çalışıyorum: İş Koçu Destekli İstihdam Programı” Projenizden ve kurumunuzun engelli istihdamına ilişkin faaliyetlerinden bahseder misiniz? 

Destekli istihdam programımızın çalışmalarına 2012 yılında başladık. İrlanda ve İtalya’daki destekli istihdam çalışmalarını inceledik, eğitim aldık, ardından Türkiye’de uygulamaya başladık. Sabancı Vakfı’nın da desteklemesi ile Anadolu Üniversitesi Özel Eğitim Bölümünden Prof. Dr. Atilla Cavkaytar ve ekibi ile bir sene boyunca çalışarak hem Down sendromlu gençlerle, hem aileleri ile hem de işverenler ile konuşarak ihtiyaç analizleri yaptık ve İş Koçu Eğitim Programını hazırladık. Bu sırada özel gereksinimli bireylerin İstihdamı hakkında bu çalışmalarımızı topladığımız 3 yayın çıkardık. Bugüne kadar 14 ilde 96 yerleştirme yaptık. Hala her bir çalışan gencimizi uzaktan takip ediyor ve gerektiğinde hem firmaya hem gencimize hem ailesine destek veriyoruz. Destekli İstihdam Modeli dünyada zihinsel engelli kişilerin verimli ve toplumla bütünleşmiş bir şekilde gerçek iş hayatında uzun süreli olarak yer almasını sağlayan en etkili model. Açıkçası özel gereksinimli çocuklarımıza ne kadar eğitim verirsek verelim, ne kadar donanımlı hale getirirsek getirelim çevresindeki üçüncü kişiler onu kabullenmiyorsa bu eğitimler boşa gidiyor ve izolasyon başlıyor

Çözüm, Destekli İstihdam Modeli 

Engelli istihdamına ilişkin sivil toplumda benzer projeler var mı? Siz bu projede hangi kurumlarla işbirliği yapıyorsunuz?

Engelli istihdamı için yürütülmüş olan projeler mevcut, bunların bazıları bakanlıklar tarafından yapılmış projeler bazıları sivil toplum tarafından bazıları üniversiteler tarafından veya sosyal girişimcilik modeli olarak ortaya çıkan projeler. bütün kurumlar içerisinde Destekli İstihdam Modeli uygulamasını başlatan ve hala devam ettiren ilk kurumun biz olduğumuzu söyleyebilirim. Destekli istihdam programımız üzerinde çalışırken pek çok kurumla bu bilgi birikimimizi çalıştaylar düzenleyerek paylaştık. Bizim hedefimiz bunun yaygınlaşması ve devlet politikası haline gelmesi idi. Yolumuz elbette bu noktada İŞKUR ile kesişti Nihayetinde 2020’ye girmeden İŞKUR ile birlikte bir çalışma başlatmayı planladık. Tabi işverenleri de unutmamak gerek. Biz destekli istihdam programına Bimeks firması ile başlamıştık, ardından Big Chefs ile devam ettik ve sonrasında firmalar çığ gibi büyüdü. Şimdi pek çok değerli firma destekli istihdam modelini benimsemiş durumda. www.iskoclugu.org sayfasından merak eden herkes detaylara ulaşabilir.

Down sendromlular diğer bazı özel kişilere göre daha mı şanslı istihdam anlamında? 

Şu anda öyle gözüküyor. Biz herkesin çalışabileceğini düşünüyoruz ama uygun destek ve şartlarla ve kendisine uygun işlerde. Ülke olarak Destekli istihdam alanında uzmanlaştıkça en zor gibi gözüken engel gruplarının istihdamının o kadar da zor olmadığını fark edeceğimize inanıyorum. Down sendromlu kişiler çalışabiliyor çünkü 2012 yılından beri biz hem akademik alt yapısı, hem uygulaması hem de tanıtımı için çok ciddi çalışmalar ve yatırımlar yaptık.

Down sendromluların istihdamında sorun olarak neleri gözlemliyorsunuz? Uzun yıllar istihdam edilebiliyorlar mı? 

Şu an için en büyük sorun yeterli sayıda destekli istihdam iş koçunun olmaması. O sebeple listemizde uzun süreler beklemek zorunda kalan firmalar oluyor. Bunun dışında aileler hala çocuklarının çalışabileceğine inanmıyorlar bu yüzden bazen çalışacak genç bulmakta zorlanıyoruz. Bir diğer sorun çalışmaya başlayınca sosyal yardımlar kesildiği için bazı aileler çocuklarını çalıştırmak istemiyorlar. İstihdam süreklilğinde bir sıkıntı yok. Destekli istihdamın en başarı yanı da bu zaten; süreklilik. İstihdam sürekliliği %86’larda. 

Türkiye’de engellilerin istihdamına ilişkin kurum olarak değerlendirmeniz nedir? Engelli istihdamı son yıllarda yapılan düzenlemeler ile arttı mı? 

İstatistiki olarak genel durumu bilemiyorum ama zihinsel engelli bireylerin istihdamında anlamlı bir fark yok. Destekli istihdamın hızla devreye alınması aslında sorunları büyük oranda çözecektir. Bir de engelli istihdamı dediğinizde bunun önceki aşamalarının da düzgün yapılandırılması gerekiyor. Eğitim sistemi ve eğitim sisteminden iş hayatına geçiş aşamalarının ülkemizde doğru olarak yapılamadığını gözlemliyoruz.

Down sendromluların ve diğer engellilerin istihdam oranlarına ilişkin elinizde veri var mı? 

Engelli kişiler ile ilgili TÜİK tarafından en son yapılan istatistik 2002 yılına ait. Yani devlet bir politika üretirken karanlıkta yolunu bulmaya çalışıyor. Bence bu konuda bir çalışma yapılması devletin önceliği olmalı. 2018 yıllık tabloya baktığımızda ise Zihinsel, Ruhsal ve Davranışsal Bozukluklar tek kalem olarak geçiyor ve kayıtlı işgücü 21.859 işe yerleştirme ise 2.067 kişi, toplam kayıtlı engelli iş gücü ise 148.876. Tabi bu rakamları değerlendirirken tüm tabloları iyi okumak gerek. Merak edenler buradaki linki inceleyebilir.

Mehmet Kızıltaş: “Her Engelli Her İşi Yapabilir”

Engelsiz Kariyer bir sosyal girişim; siz de bir Fark Yaratan’sınız. 3 Aralık vesilesiyle, bu tecrübeleriniz çerçevesinde ne söylemek istersiniz?    

Bugün 3 Aralık Dünyada Engelliler Farkındalık günü. Bizler bir gün değil her gün hayatın içindeyiz. Her şey güzel olacaksa bu başkalarının değil bizim yapacaklarımızla olacağını bilmek gerekiyor. Okuduğum bir kitapta harika bir söz vardı. “Yarın güzel olmayacak eğer bugün sen bir şey yapmazsan.”

Kurumsal düzeyde Yaşadıkça ve Engelsiz Kariyer sitelerinizde, engelli istihdamına ilişkin yürüttüğünüz faaliyetlerden kısaca bahseder misiniz?

2005 yılında başladığımız Engelsizkariyer.com engelliler için meslek edindirme kursları, kişisel gelişim eğitimleri ve çalışan engellileri geleceğin liderliğine kanatlandıran Engelsiz Kariyer Akademi Liderlik Okulumuzda eğitimler düzenliyoruz. Engelli öğrencilerin için Engelsiz Staj programını yürütüyor  ve 2008 yılından bu yana Engelsiz Kariyer Günleri’nde bir araya getirerek istihdam olanaklarını arttırıyoruz. Her yıl sadece bu buluşmalarla 300 ortalama ise 600 engelli adayın işe yerleşmesine aracılık ediyoruz. Firmalar için özellikle engelli dostu firma programı, engellilerle iletişim eğitimi gibi Engelli İŞ Koçluğu – Destekli İstihdam desteği sunuyoruz.. Yasadikca.com ise engelliler haber ve bilgi sitesi olarak 2003 yılından bugüne hizmet veriyor. Sitenin editörlüğünü ise 3 parmağını kullanarak harikalar çıkarak engelli dostlarımız yapıyor.

Engelli istihdamına ilişkin sizin sağladığınız düzeyde, katkı sunan- bu alanda faaliyet gösteren bir sivil toplumda kuruluşu var mı?

Biz sosyal girişimcilik projesi olarak yola çıktık ancak Engelsizkariyer.com’un sahip olduğu bilgi, deneyim ve tecrübe olarak söyleyecek olursak bu alanda uzmanlaşmış bir STK yer almıyor. Engelsizkariyer.com engelli istihdam politikalarının geliştirilmelerinde hem öncülük ediyor hem de bu alanda yenilikçi, sürdürülebilir çözümler sunuyor.

Dönemsel olarak yürütülen projeler dışında, kalıcı ve sürdürülebilir şekilde engelli istihdamı nasıl sağlanabilir sizce?     

Engelli çalışanların aldıkları diplomalar dışında mesleki ve kişisel gelişimleri için yeniliğe açık olmaları gerekir. Engelli ayrımcılığına karşı firmalarda kapsayıcı politikalar bir dil ve kültür yaratarak sağlayabiliriz. Engellileri sadece %3 kotasına göre engelli oldukları için değil yetenekleri ve kariyer hedefleri ile doğru eşleşen fırsatlar vererek istihdam ettiğimizde katma değer sağlayan çalışanlar kazanabileceğimizi vurgulamak istiyorum. Sürdürülebilirlik için her firmada mutlaka engelli iş koçu, mentörlük uygulamaları yapılmalı ve engellilerin işe uyum/oryantasyon süreci daha başarılı olur. 

Sivil toplumda, kamuda ve özel sektörde hangi kurumlarla işbirliği yapıyorsunuz?

1994 yılında başlayan ve 2009 yılında sona eren ve TRT’de de yayınlanan Yaşadıkça Engelliler TV programını yıllarca hazırladım. Engelli kamuoyuna hâkim olmamız bize bu alanda çok büyük bir avantaj ve ayrıcalık sağladı. Biz Türkiye genelinde üniversiteler, İŞKUR, dernekler, kamu kurumları ve gönüllerle ortak çalışmalar yapabiliyoruz.

Engellilerin istihdam sürecinde hangi kesimin istihdam edilmesi daha kolay sizce? 

Şu engelli bu sektörde bu engelli bu pozisyonda diyerek ayıramayız bu ayrımcı bir tutum olur. Biz buna karşıyız. Çünkü bir sözümüz var; ‘her engelli her işi yapabilir’ Önemli olan her engellinin ihtiyaç ve gereksinimlerini karşılarsanız yetenekleri doğrultusunda her şeyi yapabilirler Önemli olan engeline değil yeteneklerine odaklanarak fırsatlar vermek. 

‘Ayrımcılık Engellilerle İletişim Eğitimleri ile Aşılabilir’ 

Hedef kitleniz olan engellilerin  istihdamında sorun olarak neleri gözlemliyorsunuz?

Sorun demeyelim de eksikliler olarak bizim aşmamız gereken en öncelikli bariyer ayrımcılık. Çalışan ve işverenin engelliler konusunda yetersiz ve yanlış davranışlarından ortaya çıkan mobbing, önyargı ve ayrımcılık konusunda yeterli çalışmaları yapmıyoruz. Oysa bunu Engellilerle İletişim eğitimleri ile çözmek mümkün. Engelli çalışanların ihtiyaç ve beklentileri tam olarak dikkate alınmaması, engellilerin iş hayatına uyumlanmasında iş öncesi eğitim olanaklarının olmaması ya da yetersiz olması. Engelli adayların yeteneklerini geliştirmedikleri gibi vasıflarının düşük olması… İşverenin engelli çalışanını oryantasyonu konusunda bilgi sahibi olmaması uzman desteği almamaları. Bunları arttırmak mümkün…

Engelliler uzun yıllar ve sürdürülebilir şekilde istihdam edilebiliyorlar mı? 

Eğer engelliler yetenekleri ile doğru orantıda istihdam edilirlerse, iş yerinin önyargı ve ayrımcı tutumlar sergilenmeden eşit çalışan yaklaşımı çok uzun yıllar çalışabiliyor. Hem de diğer çalışanlardan çok daha yüksek verimle. Örneğin 2012 yılında ilk açtığımız Bilgisayar Programcılığı kursumuzu başarılı ile bitiren adaylarımız halen aynı firmada çalışıyorlar.

Engelliler istihdam edildikten sonra hangi sorunlara karsılaşıyorlar? Haklarını işyerlerinde koruyacak mekanizmalar var mı ? 

Yasalar engellileri net bir dille koruyor. Hem BM Engelli Hakları Sözleşmesi’nde, hem Anayasa’da hem de İş Kanunu’nda çok kapsamlı ve koruyu maddeler yer alıyor. Engellilerin en çok karşılaştığı problem ayrımcılık... Fırsat eşitliğinin bazı firmalarda lütuf, merhamet ve yardımdan öteye gitmemesi önemli problemlerden biri… Bazı zorluklar sektör ve pozisyonlar için olabilir. 

Türkiye’de engelli istihdamı son yıllarda  yapılan düzenlemeler ile arttı mı? 

Kesinlikle güzel gelişmeler, önemli kazanımlar var. Kamuda önce mekânlar erişilebilir olarak düzenlenecek çalışanlar eğitildikten sonra engelli atamaları yapılmalı. İşte o  zaman kuşak çatışması erişilebilirlik problemleri ve engelli adayın sürekli tayin talebi ortadan kalkar ve verimlilik ve devamlık sağlanır. Özel sektörde ise istihdamda en çok zorlandığımız epilepsiler, otizmliler, Down Sendromlular, Görme Engelliler, İşitme Engelliler ve Tekerlekli Sandalye Kullanıcı olan adayların, istihdamında artış görüyoruz.

Kamunun engelli istihdamına ilişkin politikalarını nasıl değerlendiriyorsunuz?

Kamuda Cumhuriyet tarihinin en yüksek işe alımı yapıldığı için önemli bir adım. Ancak kamu, engelli adayları çalıştırma konusunda hazır olmadığı için yetersiz ve eksik kalmasından dolayı problemiler çığ gibi büyüyor. Kamunun engelli istihdamına bakışı oldukça iyimser ve iyi niyetli… Ancak kamu da çalışanların yetersiz ve eksik kalması birebirde engelli adayların çalışma ortamlarının uygun olmaması önemli bir sorun olarak karşımıza çıkıyor.

Kurum olarak sizin katkı sunduğunuz ve genel olarak ulusal düzeyde engelli istihdam oranlarına iliskin elinizde veri var mi?

Engelsizkariyer.com her yıl 600’den fazla engelli adayın istihdamına aracılık ediyor. Bu yıl ESKİP projemiz kapsamında TANAP’ın da destekleri ile Bursa, Eskişehir ve Ankara’da 2bin engelli adayı doğrudan firmalar İK’cıları ile iş görüşmeleri yaptırdık. Özellikle bu konuda bir rakam verecek olursak Kasım 2019 verilerine göre kamuda: 52,671 kişi .