Necdet Subaşı: Alevi Açılımı Tamamlandı, Uyuşmazlıkların İşe Yarar Tarafı Yok

Tabii ki değişen çok şey var. Siz Alevi çalıştaylarından söz ediyorsunuz. 2009’da başlayıp 2011’de tamamlanan süreçten hareket edildiğinde, Alevi grupları arasındaki ayrışma ve rekabetin bugün düne göre bir hayli zayıfladığını söylemek mümkün. Dolayısıyla aralarındaki belirsizlik ve mesafeden de artık eskisi gibi söz etmek zor. Alevilik toplum tarafından daha fazla merak edilmekte, gruplar arasındaki gerilim ve husumet de bu beklentiler ekseninde yeni bir tasavvurla ele alınmaktadır. Başka etkileşim kanalları da muhakkak vardır; ama bana kalırsa çalıştaylar bu konuda ciddi bir gelişme sağladı. Hemen her platformda, Alevilere ve Aleviliğe dair eksik bilgi ve yer yer muğlaklıkla ilişkilendirilebilecek sırlı evren de açılmaya ve konuşulmaya başlandı. Yanı sıra, toplum belli başlı kesimleriyle birlikte yaşama konusunda aradaki iletişimsizliği kötü niyetlerle kullanıp yakınlaşma duygusunu berhava eden oluşumlara karşı da daha bir inisiyatif edinme kararlılığına evirildi.

Ortada üzerinde sıklıkla durulması gereken bir soğukluk var. Bana kalırsa siyasi ya da dinî gerekçeler üzerinden kamplaşmayı körükleyen çabalar hep var, bugün de var, yarın da olmaması için hiçbir sebep yok. Bu kötürümleştirici eğilimlerin hakkından gelecek olan Alevilerin kendi Aleviliklerini, Sünnilerin de kendi Sünniliklerini adam akıllı öğrenip kavramaları. Bugün çatışmaya, birbirine düşürülmeye çalışılanın yapay kimlikler olduğunu düşünüyorum. Bugün ortalama bir vatandaşın Sünni ya da Alevi komşusuyla bölüşemeyeceği hiçbir şeyi yok. Düşmansız yaşayamayanlar hep vardı, kimliğini bir yaratılmış düşman üzerinden kurgulama hevesi, maalesef hiç eksik olmadı. Hatalar diyorsunuz, olmaz mı? Tabii ki var. Ama söyler misiniz, iki de bir eski hikâyeleri açmanın, onları köpürtmeyi bir marifet bilip sürekli bir gerilim edebiyatını canlı tutmanın ne anlamı var? Kaldı ki sorun bugün bir Alevi’nin kendi Aleviliğini sorunsuz bir şekilde yaşama isteğiyle ve yine sahip olduğu kimlik üzerinden herhangi bir muahezeye uğramamasıysa, burada iş hatta görev en başta devlete düşüyor. Devlet, verili müfredatıyla bu gerilimi hafifletecek, çatışma zeminlerini zayıflatacak adımları, daha ilkokul çağlarından itibaren hayata geçirebilir. Sanırım çalıştay süreçleri de toplumdaki bu gri alanları yerinde görmeyi, bütün bu sorun yatakları için birlikte neler yapılabileceğini anlamak için gerçekleştirildi. Bu türden müzakereleri, bu yöndeki yaklaşımları sürekli canlı tutmak ve bu topraklarda huzur ve güven içinde yaşamak için her birimizin bir başkasının tamamlayıcı ögesi olduğumuzu bilmemiz gerekir. Bunu ihmal etmemek gerekir.

Alevi Açılımı süreçleri tamamlandı. O da nerden çıktı? Planlanmış, belli bir akışkanlık içinde sürmesi ve sonuçlandırılması gereken bir süreçti o. Öyle de oldu. 7 çalıştay etrafında sürdürülen etaplar benim kaleme aldığım ve bütün bu müzakere ve görüşmelerin hülasası sayılabilecek bir raporla tamamlanmış oldu. Rapor, sorunu evveliyatından alarak bugün geldiğimiz noktada eriştiği yeni birtakım problemlerle buluşturuyor ve başta Aleviler olmak üzere toplumun belli başlı kesimleri arasında kabul gören öneri ve çabaları kayda geçiriyordu. Öyle de oldu, Alevi sorununun devletle milletle ve tabii ki doğrudan Alevilerle ilgili olarak ‘tersine’ işleyen pek çok boyutu vardı ve tamamlanmış rapor da bu çeşitliliği, üzerine mutabık kalınmış bir dil üzerinden ele alarak hem kamuoyuna, hem de ilgili kurumlara takdim edilmişti.

Devlet ve toplum gereklilikleri konuyu yeniden ele alır mı bilmem, ancak bence bu türden çalışmalara tekrar tekrar dönmenin anlaşılır bir tarafı yok. Bana kalırsa çalıştay süreçleri geniş toplumda merhamet, adalet ve gerçeklik noktasında hatırı sayılır bir duyarlılık yarattı. Devlet buna vesile oldu; şimdiye değin farklı muhit ve mahfillerde ele alınan ve öne sürülen çözüm arayışlarıyla ilgili kesimler arasında ortaya çıkan uyuşmazlıkların artık işe yarar bir tarafı yok. Çalıştay raporu; bilmeyi, anlamayı ve bu toplumun geleneksel ve modern hissiyatına özen gösteren bir dikkatle sorunun ele alınması gerektiği konusunda temiz bir uzlaşma kanalı üretti. Şimdi geniş kamuoyunda Aleviliğin duygusallığa hamledilmiş, ideolojik ve ayrışma temelli bakış açılarından bağımsız bir şekilde ele alınabilmesinin yolları açıldı. Alevilik ‘alacaklı/verecekli hesabı’ üzerinden konuşulamaz. Onlar da bu toprakların asli unsurudur ve vatandaşlık temelinde sahip oldukları hak ve imkânlardan mahrum edilmeleri düşünülemez. Öte yandan tarihsel/kültürel hoşnutsuzlukları bugün yeni bir kimlik bileşeni olarak ortaya koyup, bütün bunların üzerinden toplumda yerleşik bir hoşnutsuzluğun öncülüğüne soyunma anlamında rol ve pozisyon alan çoklukla siyasi sayılabilecek aktörlerin bugün ne Aleviler, ne de Alevilik için bir katkı üretmedikleri, aksine bütün bu çabalarıyla en çok da onları bu zihnî ve entelektüel bir kargaşanın içine sürüklediklerini artık bilmeyen de kalmamış gibidir.

Kimi Alevi grupları bu taleplerinde hâlâ ısrarlılar. Aleviliği İslam çatısı altında görmekten vazgeçmeyenler için bu talepte ciddi bir bölünme duygusu vehmediliyor. Bana kalırsa Alevilerin Cemevlerine yükledikleri sembolik anlam ve statüyü doğru anlamak gerekir. Öte yandan yine kimi Alevilerin cemevlerini camiyle eşleştirme ya da yerine ikame etme gibi bir eğilimleri olduğunu düşünmüyorum. Cemevleri talebi, Aleviliği başka bir evrende yeniden tanzim etmekle ilgili bir çaba. Ancak talebin çekiciliği ve devletin mesafeli tutumu, Alevi kimliğinin şekillenmesinde tahrik edici bir bütünleşme duygusu yaratıyor. Yine de ben son tahlilde cemevlerinin, kendilerine böyle bir statü verildiğinde Alevilerin tarihsel yolculuğuna ne katacağını, onların kimliklenmelerinde ne tür bir katkı sağlayacağını bütün samimiyetimle söylüyorum, bilmiyorum. Anlamadığım şeyler çok. Cemevleri tartışmaları bir tarafa, Aleviler modern dünyada nasıl ayakta kalabilecekleri, şimdi çoktan statü kaybına maruz kalmış dedelerinin yokluğunda gelenekli toplumun yeni formlarını nasıl işletecekleri konusunda kafa yormaları gerekiyor. Cemevleri bazen bir uzlaşı aracı bazen de bir rehin alma verme operasyonu gibi işliyor. Bilmem bununla nereye varılır?

Tabi ki var. Aleviler eskisinden daha çok fark edilir bir şekilde sorunlarının sıkı birer takipçisi olarak öne çıkıyorlar. Soğukkanlılık ve uygun bir dil tanzimi konusunda çaba gösteriyorlar. Ülkenin temel sorunlarının çözümünde herkes kadar kendileri de rol alıp adım atıyorlar. Bu çok önemli. Kendilerine giydirilmeye çalışılan azınlık kalıplarından ya da imtiyazlılık beklentilerinden uzaklaşıyorlar. Mesela eşit yurttaşlık temelinde memleketin hemen her hâlinden kendilerini de sorumlu ve ilgili görüyorlar. Bu çok önemli bir gelişmedir.