Dünyadaki Orman Yangınları Trendi ve STK’lar Bu Konuda Neler Yapıyor?

"Yanıyoruz. Ormanlarımız yanıyor. Hem de her geçen gün daha da şiddetlenerek, bir öncekinden daha fazla insan-hayvan canına, doğa tahribatına mal olarak.

Sivil Sayfalar ve Yeşil Gazete ortaklığında bu soruna el atalım, gündeme taşıyalım istedik.

Gezegen çapında sorunu kavramak, yerelde durum tespiti yapmak, kimlikler işin içine girdiğinde orman yangınlarına karşı tavırda değişim oluyor mu (bknz. Dersim Yangınları) araştırmak , uzmanlara danışmak ve en nihayetinde dosya konusunun bittiği an itibarı ile kapsamlı bir #OrmanDosyası içerik dizgesini önünüze sunmaktır ana gayemiz.”

Globalforestwatch adlı blogtaki araştırmaya göre tropikal ormanlarda doğal yangınlar nadir olarak çıkarken, ekstrem sıcaklıklar ve kuraklıkla bağlantılı olarak insan eliyle çıkan yangınlar daha büyük pay alıyor.

Asya Kıtası

Hindistan

Worldwidejournals’taki bir araştırma yazısına göre Hindistan’da Satara Bölgesi’ndeki Sivil Toplum Kuruluşları, toplumun bu konudaki kör inançlarını, deneyimsizliklerini ve cehaletini gidermek için eğitim programları düzenliyor. Çevre üzerine çalışan yerel STK’lar film gösterimleri, belgeseller, afişler, slide gösterileri gibi çeşitli yollardan orman yangınlarını önleme, doğayı ve tüm canlıları korumaya katkı sağlamaya çalışıyor. Satara Bölgesi’nde çevreyi korumak için kurulmuş ayrı bir Orman Bakanlığı olmasına rağmen, iş gücü ve kaynak eksikliği nedeniyle orman yangınlarını önlemede yetersiz kalıyor.

Bugün çevreci organizasyonlar da orman yangınlarıyla alakalı bilimsel bilgiye sahip ve bu konuda farkındalık yaratmaya çalışıyor. Fakat hükümet yeterince kaynak ve iş gücü sağlamadığı için çalışmalar yine yetersiz kalıyor.

Satara Bölgesi’ndeki aktivistlerin görüşüne göre orman yangınlarının 6 nedeni var. Piknik, kamp, balıkçılık, avcılık, sigara içmek gibi aktiviteler, bölgedeki toprağın işlenmesi ve bitki yetiştirilmesi için bilinçli olarak yakılması, geleneksel arıcılık faaliyetlerinde arıların daha az agresif olmaları için ateş yakılarak duman kullanılması, katı atıkların kontrolsüz şekilde yol kenarlarında ve tepelerdeki ormanlık alanlarda yakılması şeklinde ana nedenlere ayırıyorlar.

Orman Bakanlığının ormanlık alanları koruma ve kontrolü gibi bir sorumluluğu olmasıyla beraber hükümet de ‘Vahşi Yaşamı Koruma Yasası 1972’ ile Satara Bölgesi’ndeki Mahabaleshwar, Panchgani, Koyana Sanctuary and Kas platosunu vahşi yaşamı korumak için bazı faaliyetlerin kısıtlandığı alanlar olarak ilan etti. Bu ayrıca Orman Bakanlığı için önemli bir hedef olarak görülüyor. Sahara Bölgesi’ndeki STK’ların ve Orman Bakanlığı’nın başlıca faaliyet konuları ormanların işletimi, orman yangınlarının kontrolü ve yönetimi ile turizm. Ormanların işletimi ve korunması için STK’lar ve yerel halk beraber çalışıyor. STK’ların orman yangınlarına karşı aldıkları önlemler arasında bireysel kontak kurmak en efektif yöntem olarak görülüyor. Orman yangınlarını önlemek, halkın anlayışı ve işbirliği ile çok daha kolay hale geliyor. Kitlesel medya araçları da kamusal eğitim ve bilinç üretmek için kullanılan en güçlü araçlardan biri.

Endonezya

Yerel çevre savunucusu bir STK kuruluşu olan “Indonesian Forum for the Environment (Walhi)” Endonezya’daki yabancı şirketlerin, orman ve arazi yangınları üzerinde ne kadar payı olduklarını araştırıyor. Bu şirketlerin bazıları Malezya ve Singapur menşeili ve bu şirketlerin Endonezya’da kendilerine bağlı kuruluşları bulunuyor. Bununla beraber Malezya’daki şirketler Endonezya’da palm yağı üretimi için bitki yetiştiriciliği endüstrisinde büyük oranda hakimiyete sahip. Çoğu palm yağı şirketleri, bitki yetiştirmek için arazileri temizleme yöntemi olarak, kısa yoldan ormanları yakmayı tercih ediyor.

Walhi, ormanların yok edilmesi, nehirlerin kirlenmesi ve iklim değişikliğinden muzdarip olan kesimin haklarını sağlamlaştırmak; çevreye zarar veren uygulamalara alternatif geliştirmek gibi amaçları olan Endonezya’daki çevresel örgütlenme ağının en büyüğü. 28 ildeki ofisleriyle neredeyse tüm ülkeyi kapsayan bir çalışma ağı var. Kömür santralleri, yeni hava alanları, yapay adalara karşı protesto düzenleyen toplulukları destekliyor. Ayrıca yenilenebilir enerji ve doğal kaynakların daha sürdürülebilir yönetimi için arazi reformu yapılmasını savunuyor.

Endonezya’da Sumatra’nın doğusunda bulunan Riau’ya World Resources Institue (Dünya Kaynakları Enstitüsü) tarafından gönderilen bir ekip, burada çıkan yangınların kaynağını araştırmak üzere görevlendirilmiş. Nitekim WWF-Indonesia Central Sumatra Programme, Jikalahari (“Riau Forest Rescue Network”) ve Walhi Riau (Friends of the Earth Indonesia) gibi çevresel STK’ların birleşmesiyle oluşan Eyes on the Forest adlı koalisyonun verdiği bilgiye göre, 1990’da Riau’nun %63’ü doğal ormanlarla kaplıyken bu oran 2004 Haziran’ında %36’ya düşmüş. Yapılan görüşmeler, yerel medya raporları ve direkt gözlemler sonucunda yangınların kaynağının palm yağı, kereste ve odun şirketlerinin gelişimiyle doğrudan ilişki olduğu saptanmış. Küçük ve orta büyüklükteki şirketlerin ise yine arazileri kısa ve kolay yoldan temizlenmesi için illegal şekilde yangın çıkartma ihtimalleri üzerinde duruluyor. Hükümetin, şirketlerin ve STK’ların dahil olduğu, kapsamlı ve önceden hazırlanmış bir yangın önleme planının oluşturulması için çağrıda bulunuldu.

Endonezya Cumhuriyeti, Orman Bakanlığı, Center for Forestry Education and Training (Orman Eğitim ve Çalışma Merkezi) ve International Tropical Timber Organization (Uluslarası Tropikal Orman Organizasyonu) işbirliğiyle çıkarılan yedi farklı hedef grup için yedi adet modül çıkarılmış. Çevre meselesiyle ilgilenen ve ormanlık bölgelerde yaşayan toplulukları güçlendirmek için faaliyet gösteren STK’ların hedeflendiği bir modülde katılımcılara, orman ve arazilerde çıkan yangınları önlemek için gereken vasıf ve bilgiyi tedarik etmek ve bu yangınları önlemek için gösterilen çabanın farkındalığını ve sorumluluğunu artırmak amaçlanmış. Modülde ayrıca orman yönetimiyle ve orman yangınıyla alakalı hükümet politikalarının nasıl olması gerektiği üzerine de bir bölüm var.

Pakistan

IUCN (Dünya Doğa ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği), Pakistan’da orman yangını kontrol sistemi kurulması için yardım ediyor. Sistem, IUCN’in yürüttüğü Sustainable Forest Management (Sürdürülebilir Orman Yönetimi) adlı projenin bir parçası olarak, iğne yapraklı ağaçların bulunduğu ormanlarda çıkabilecek yangınları kontrol etmeye yardım amacıyla kuruldu. Proje, GEF-UNDP (Küresel Çevre Fonu-Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı) fonuyla destekleniyor ve Pakistan Hükümeti İklim Değişikliği Bakanlığı tarafından uygulanıyor. Bu proje kapsamında itfaiye ekiplerine çeşitli yangın söndürme ekipmanları tedarik ediliyor.

Lübnan

Pressreader haberine göre, 2007’de yangın sezonundan sonra The Association for Forest Development and Conservation adlı yerel bir STK, Lübnan hükümetiyle beraber  National Forest Management Strategy adlı yangınla mücalede stratejisi üzerine çalışmaya başladı. Çalışmanın sonucunda Tarım Bakanlığı, Çevre Bakanlığı, Savunma ve Bilgi Bakanlığı ile, Sivil Savunma, Ordu ve İç Güvenlik Kuvvetleri gibi kuruluşlarla ortak bir operasyon planlaması yapıldı.

Filipinler

“The Legal Rights and Natural Resources Center” adlı STK, Filipinler’in ormanlık alanlarında yaşamış olan yerlilerin haklarını, içlerinde bulunan insan hakları avukatları aracılığıyla savunarak daha geniş haklara sahip olmalarını sağlamaya çalışıyor. Böylece yerel insanların koruyup yönetebileceği orman alanlarının oluşturulmasının, uzun vadede çevreye yararlı olacağını savunuyorlar.

Avrupa Kıtası

Yunanistan

Farkındalık kampanyaları, medyada sürekli kılınan bir görünürlük ve çevresel eğitimlerle WWF, ormanları koruma üzerinden Yunanistan vatandaşlarını bilgilendirmeye ve beraber bu konuda çalışmaya davet ediyor.

Yunanistan’da çevre için çalışan birçok grup ve STK, WWF’in destekleri ve paylaşımları ile ilk kez ülke çapında orman yangınları ve ormanların korunması için çalışan gönüllü gruplara destek olmak ve bu grupları değerlendirmek adına bir program yaptı. 84 grubun katıldığı programda, 44 grup işletme ve koruma ekipmanları ile harekat maliyeti için  “J.S. Latsis Public Benefit Foundation” adlı kurumdan fon aldı. Böylece WWF’in Yunanistan ayağı, hali hazırda var olan ve ormanları koruyan aktif gönüllü grupları görünür kılarak, devletin bu konuda yarattığı boşluğu tamamlıyor.

Rusya

Worldbank ile yürütülen Russia Forest Fire Response Project ile orman yangınlarını yangın önleme,yönetme ve sürdürülebilir orman yönetiminin genişletilmesi amaçlandı. Projenin orman meselesinde halkın farkındalığı ve ve eğitim standartlarının yükseltilmesine orman yangınlarını önleme, kontrol etme ve orman yönetimi referans alınarak katkıda bulunması bekleniyor. Yangınla mücadelede ön tespit ve hızlı dönüşlerin daha verimli kılınması, insan kaynaklı çıkan yangınların farkındalığı artırarak ve çevresel eğitim verilerek azaltılması ve son olarak bunları uygulayacak olan Project Implementation Unit adlı birimin operasyon maliyetinin finanse edilmesi projenin kapsadığı alanlar olarak görülüyor.

İspanya

Asociacion pola defensa da ria (APDR) adlı bir STK’nın 23 Haziran 2018 haberine göre, doğal orman habitatının korunması ve geliştirilmesi ile orman yangınlarıyla mücalede yasa tasarısı  için ILP (referandum sistemi) sistemiyle toplanan 42 bin 328 imza Galiçya Parlementosu’na iletildi. Bu sayede birçok ülkeden binlerce insan ve yüzlerce grup, ormanların korunması için kurulan bu inisiyatife dahil olarak yasa tasarısının parlementoda değerlendirilmesinde büyük bir itici güç oldu.

Portekiz

Aga Khan Foundation adlı STK, Portekiz’in merkezindeki Pedrógão Grande’de çıkan, 60’tan fazla insanın öldüğü ve daha fazlasının yaralandığı yangında mağdur olanlara 500 000 Euro yardımda bulundu.

Amerika Kıtası

Bazı çevreci STK’lar birleşerek “Scott Paper” adlı şirketin Endonezya’daki Irian Jaya’da bulunan bakir ormanlara, kağıt ve kağıt hamuru yapımı için kurmayı planladığı büyük bir fabrikaya karşı kamusal bir boykot planıyla cevap verdi. Yasal çalışmalar Birleşmiş Milletler’de en sık kullanılan stratejilerden biri.

Kanada

Red Cross adlı STK, Kanada’nın batı bölgesinde bulunan Manitoban eyaletinde yaşayan insanlara orman yangını sonucu çıkan dumanın zararlarından korunmaları için çalışmalar yürütüyor. Aynı bölgede bulunan ve 2016’da çıkan ve yangından dolayı tarihindeki en geniş çapta boşaltılmaya maruz kalan Alberta eyaletinde, yangından etkilenen insanlar için Red Cross, aile üyelerinin birbirini bulması, korunaklı alanların temin edilmesi, kalacak yer ayarlanması ve besin, su gibi temel ihtiyaçların karşılanması için yardımda bulunuyor. Özel yetiştirilmiş gönüllüler, özellikle travma geçiren insanlar için ilgi ve konfor sağlamak üzerine çalışıyor.

Okyanusya Kıtası

Fiji

Tarım Bakanlığı ve Orman Bakanlığı’nın, Secretariat of Pasific Community (SPC) adlı STK ile beraber organize ettiği National Forest Fire Management Workshop adlı atölye kapsamında, kırsal bölgelerde yaşayan halkın ulusal yangın stratejisi hakkında bilgi sahibi olması, Fiji’nin ulusal kaynaklarının, değerlerinin ve ekosisteminin en iyi metodlarla korunması ve genişletilmesi amaçlanmış. Bu sayede tarım sektöründe de çıkan yangınların azalacağı umuluyor. Ayrıca orman yangınlarına karşı bilincin ve eğitimin gelişmesi adına proje kapsamında birtakım videolar medyaya sunuldu. Bu videoların Fiji’de yaşayan topluluklara, karşı karşıya kaldıkları yangın tehlikesinin azaltılması için gereken bilgiyi sağlamaya yarım edeceği söyleniyor.

Global STK’lar

OMPE (World Organization for the Protection of the Environment), 2013’te kurulmuş Fransız menşeili çevreci bir STK. Çevresel meselelere global ölçekte yaklaşan bu kurumun orman yangınlarını önleme üzerine başlattığı  PFM (Plan of Mutualization of the Forces of Fires against the Global Fires) adlı projeye Avrupa, Kanada ve Amerika’dan birçok bilim insanı, yangınla mücadele ekipleri katıldı. 23 Ekim 2017’de başlatılan proje kapsamında, orman yangınlarından ve artan kuraklık dalgalarından etkilenen 21 ülkeye projeye dair bilgi ve katılım çağrısı yapıldı. UFFFES or Ultra Fast Forest Fire Extinguishing System (Ultra Hızlı Yangın Söndürme Sistemi) olarak geçen sistem yoluyla dünyadaki itfaiye ekiplerine, yangınla mücadelede modern ve efektif yollar öneriliyor. Ayrıca dünya çapında bir yasal uygulamayla kasıtlı orman yangını çıkarımlarına 10 yıla kadar hapis cezasının onanması üzerine çalışılıyor.

Bu derleme çeviri Aylin Gülüm, Emir Gürsoy ve Enise Küçük tarafından hazırlanmıştır.