EURO 2016: Avrupa çocuk hakları şampiyonları

Böyle yazlar çok nadir yaşanır. Baştan sona spor ve heyecan dolu 2016 yazının en merak edilen turnuvası Euro 2016’yı Child Rights International Network çocuk hakları üzerinden değerlendirdi. 24 ülkenin futbol yerine çocuk hakları açısından değerlendirdiği raporda kupa kimin oldu, gruptan kimler çıkamadı, sizin için çevirdik. Fransa’da Avrupa Şampiyonası’na katılan 24 ülkenin futbol oynama biçimleri ve […]

Böyle yazlar çok nadir yaşanır. Baştan sona spor ve heyecan dolu 2016 yazının en merak edilen turnuvası Euro 2016’yı Child Rights International Network çocuk hakları üzerinden değerlendirdi. 24 ülkenin futbol yerine çocuk hakları açısından değerlendirdiği raporda kupa kimin oldu, gruptan kimler çıkamadı, sizin için çevirdik.

Fransa’da Avrupa Şampiyonası’na katılan 24 ülkenin futbol oynama biçimleri ve potansiyelleri hakkında bugüne kadar birçok yazı yazıldı. Biliyoruz ki eğer her takım UEFA sıralamasındaki yerlerine göre oynarsa finalde Almanya İspanya’yı yenecek ve İngiltere de üçüncülük maçında Portekiz’i eleyecek.

Fakat EURO 2016’ya katılan ülkeler insan hakları sicilleri veya çocuk adaleti konusunda ölçülebilir yönleri kapsamında değerlendirilirse oldukça farklı bir sıralama ile karşılaşılabilir. Bu makale EURO 2016’ya katılan ülkelerin çocuklar için adalete erişim, asgari cezai sorumluluk yaşı (MACR) ve çocuklar için ömür boyu hapis cezası bağlamında ülkelerin karşılaştırmalarına ışık tutacak.

İlk olarak çocuklar için adalete erişim konusunu ele alalım. Şubat 2016’da Çocuk Hakları Uluslararası Ağı (Child Rights International Network – CRIN) dünyadaki bütün ülkelerin çocuklar için adalete erişim konusundaki performanslarını değerlendiren bir rapor yayınladı.[1] Yayınlanan bu rapor çocuğun yasal statüsü ve BM Çocuk Hakları Sözleşmesi’nin iç hukuktaki yeri, ceza hukuku ve medeni hukuk yolları, hukuki yardım ve zamanlama gibi birçok değişkeni hesaba katarak hazırlanmış bir rapor. Tüm bu faktörler dikkate alındığında ve tartıldığında CRIN’nin her ülke için bir yüzde belirleyip 197 ülke arasında bir sıralama yapması mümkün oldu.

Ülkeler için niteliksel bir değerlendirme yapmak zorluklarla dolu bir süreçtir. Uluslararası Af Örgütü gibi bazı STK’lar bu fikirden kaçınırken, Uluslararası Şeffaflık Örgütü, Sınır Tanımayan Gazeteciler gibi STK’lar ülkeler için düzenli olarak bir sıralama ortaya koyarlar. Adalet ve adalete erişim kültürel ve tarihsel olarak her zaman olasılıklı olmuş ve hiçbir zaman kesin bir rakam ile tarif edilememiştir.

Adalete erişim konusunda CRIN’nin yaptığı çalışmaya göre en yüksek skoru alan ve tüm rakipleri arasında bu yılın her anlamda en başarılı olan 3 ülkesi sırasıyla Belçika, Portekiz ve İspanya oldu. Yine EURO 2016’ya katılan ülkelerden biri olan İzlanda 197 ülke arasından 8. sıraya yerleşti. İngiltere ve Galler ise bu dörtlünün arkasından gelerek 10. sıraya, Kuzey İrlanda ise 18. sıraya oturdu.

Eğer her ülke şuan mevcut olan kura çekilişlerine göre adalete erişim bağlamında sıralanırsa, ortaya şaşırtıcı sonuçlar çıkacaktır. Kazananlar kolaylıkla tahmin edilebilir (Belçika Portekiz’i final maçında yener), fakat final öncesi geçilecek bazı aşamalarda beklenmedik yenilgiler yaşanacaktır. Kuzey İrlanda C Grubu’ndan liderlikle çıkacak ve Almanya (66. sırada) eleme turlarında başarısız olarak sıralamada en kötü yere sahip olan üçüncü takım olacak. Birçok ilerici sosyal politikanın anavatanı olarak kabul edilen İsveç ise, rakibi İrlanda tarafından küçük bir farkla yenilerek gruptan çıkmaya hak kazanamayacak.

EURO 2016’nın cezai yargı yetkisini paylaşan iki ülkesi İngiltere ve Galler aynı sıralamaya sahip, bu da demek oluyor ki eğer CRIN sıralamalarına göre oynarlarsa iki ülke de gruplarında birinci olacaklar. Böyle bir eşitlik söz konusu olduğunda ise İngiltere UEFA sıralamasındaki puanından dolayı eşitliği bozacak ve gruptan birinci olarak çıkacak. Bu senaryoda İngiltere ve Kuzey İrlanda çeyrek finale kalacakken, Galler ise ilk 16 sıralamasında şampiyona dışı kalacak. CRIN çocuklar için adalete erişim sıralaması baz alınırsa, hiçbir Birleşik Krallık takımı Avrupa şampiyonu olamayacak, hatta yarı finale bile kalamayacak (İspanya İzlanda’yı üçüncülük play-off maçında yenecek).

Adalete erişim konusunda Birleşik Krallık ülkelerinin sıralamada en yüksek skorları alması bir itibar sağlarken, üzücü gerçek ise bu ülkelerin asgari cezai sorumluluk yaşı (MACR) ve çocuklar için ömür boyu hapis cezaları konularındaki performanslarının oldukça düşük olması. Eğer çocukları en erken yaşta hüküm giydirme ve en uzun süre hapse yollama alanında bir Avrupa Şampiyonası yapılsaydı, Birleşik Krallık ülkeleri oldukça başarılı olurdu.

İngiltere, Galler ve Kuzey İrlanda asgari cezai sorumluluk yaşı (MACR) alanında 10 yaş ile en genç minimum yaşa sahip. Fakat Birleşik Krallık ülkeleri 10 yaşındaki çocukları suçtan sorumlu tutmak konusunda yalnız değiller. Beş EURO 2016 ülkesi çocukları 10 yaşından itibaren cezai sorumlu olarak kabul edebiliyor: İngiltere, İrlanda, Kuzey İrlanda, İsviçre ve Galler. İrlanda’nın normal şartlarda asgari cezai sorumluluk yaşı 12 fakat konu adam öldürme ve belirlenen bazı cinsel suçlar olunca bu asgari yaş 10’a indiriliyor. Diğer dört ülke ise suçu ne olursa olsun 10 yaş ve üzeri çocukları cezai olarak sorumlu tutabiliyor. Yani bu durumda en düşük MACR’ye bakıldığında üç Birleşik Krallık ülkesi de İsviçre ile birlikte yarı finalist oluyor.

Acaba genç adaletinin hangi alanında Birleşik Krallık ülkeleri Avrupa şampiyonu olur? Cevabı basit ve açık. Bu alan öyle bir alan ki İngiltere ve Galler ülkeleri ile diğer tüm rakiplerini açık ara fark ile alt edebilecek olan Birleşik Krallık ülkeleri Avrupa’nın parıldayan yıldızı olurlar; çocuklar için ömür boyu hapis.

EURO 2016’ya katılan yalnızca beş ülke çocukları ömür boyu hapis cezasına çarptırabiliyor: İngiltere, Fransa, İrlanda, Kuzey İrlanda ve Galler. İrlanda ömür boyu hapis cezasının çocuklar üzerinde uygulanmasına izin veriyor ancak bir yetişkinin 17 yaşında işlediği bir suç sebebiyle ömür boyu hapis cezasına çarptırıldığı dava dışında bugüne kadar verilmiş bir ömür boyu hapis cezası yok. Fransa çocuklar için ömür boyu hapis cezasının kaldırılması sürecinde, fakat Fransa hala 16 yaşın üzerindeki çocuklar için ömür boyu hapis cezası verebiliyor ve yakın zamanda iki çocuğu ömür boyu hapis cezasına çarptırdı. Bu iki karardan biri daha sonra bozuldu ve Fransa’da çocukken işlediği bir suçtan dolayı ömür boyu hapis cezası ile hüküm giyen yalnızca bir kişi kaldı. Bu iki hükümlü dışında EURO 2016’ya katılan ve Birleşik Krallık ülkeleri dışında kalan tüm ülkeler arasında ömür boyu hapis cezasına çarptırılan başka hiç kimse bulunmuyor. Yani başka bir deyişle 650 milyondan sadece iki kişi.

EURO 2016 ülkeleri içinden Galler, Kuzey İrlanda ve İngiltere konu çocuklar için adalete erişim olduğunda eleme turlarındaki ilerleyişlerini gururla beyan edebilirler. Ne yazık ki konu asgari cezai sorumluluk yaşına ve çocuklar için ömür boyu hapis cezasına gelince bu ülkelerin gerçekten sivrildiğini görmek mümkün. Belçika çocuklar için adalete erişim konusunda şampiyon olabilecekken, bir çocuğun suçtan hüküm giyebileceği en düşük yaş alanında Birleşik Krallık ülkeleri yarı final yarışının üç pozisyonunu doldurabiliyor. Fakat İngilizler ve Gallerliler kendilerini çocukları ömür boyu hapis cezasına çarptırma alanında diğer ülkelerden ayırabiliyorlar.

Birleşik Krallık ülkeleri dışında kalan EURO 2016 ülkelerinde çocukken işlediği bir suçtan dolayı ömür boyu hapis cezasına çarptırılan birey sayısı toplamda 2 iken, Birleşik Krallık ülkelerinde yüzlercesi bu kadere boyun eğmiştir. Britanya Fransa’dan bir kupa ile ayrılamasa bile, taraftarları şunu bilebilir ki geri kalan tüm ülkeler birleştiğinde dahi Britanya ülkelerinin modern zamanın çocuk hapishanelerinin önüne geçemez.

Bu metin Child Rights International Network’de yayınlanan EURO 2016: Children’s Rights Champions of Europe haberinden alınarak Türkçe’ye çevrilmiştir. Haberin orijinali için tıklayınız.

[1] https://www.crin.org/en/library/publications/rights-remedies-and-representation-global-report-access-justice-children